Testament – czyli ostatnia wola zmarłego jest czynnością prawną o wysokim stopniu sformalizowania. Ważność testamentu zależy od tego czy zostanie sporządzony w jednej z form przewidzianych prawem przy zachowaniu wszystkich wymogów ustawowych. Brak zachowania odpowiedniej formy powoduje bezwzględną nieważność testamentu. Przepisy prawne, które statuują formę testamentu w sposób szczegółowy i precyzyjny określają rygory w jakich powinien być sporządzony ważny testament. Rygory są bezwzględnie obowiązujące i nie mogą być swobodnie zmieniane lub kształtowane przez osoby sporządzające testament. Okoliczności, które mogą powodować nieważność testamentu Sąd bada na każdym etapie postępowania spadkowego.
Prawo polskie przewiduje kilka form sporządzenia testamentu. Są to testamenty zwykłe (testament pisemny, notarialny i allograficzny) oraz testamenty szczególne, w tym testament ustny, który może zostać sporządzony w dwóch przypadkach, przy czym do stwierdzenia, czy testament ustny jest ważny, wystarczy wystąpienie jednej z wymienionych poniżej okoliczności.
Testament ustny może zostać sporządzony w sytuacji, gdy zostanie spełniona jedna z przesłanek tj. gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy np. poważna choroba, albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.
Obawę nagłej śmierci może uzasadniać wiele sytuacji, dlatego też ważnym jest ustalenie kryteriów, decydujących o zaistnieniu tego stanu. Wystąpienie obawy rychłej śmierci będzie uzależnione przede wszystkim od stanu zdrowia spadkodawcy ocenianego z punktu widzenia doświadczenia życiowego, a w szczególności wiedzy medycznej. Jednocześnie za okoliczność uzasadniającą obawę rychłej śmierci nie będzie uznawany akt samobójczy. Zgodnie z treścią postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2003 r., III CK 7/0 „Testament sporządzony w warunkach zamiaru samobójczego nie może być uznany za sporządzony w okolicznościach uzasadniających obawę rychłej śmierci.”
Ponadto brane są również pod uwagę inne okoliczności zewnętrzne, takie jak np. epidemia, powódź, wojna lub dotyczące bezpośrednio osoby testatora, które uniemożliwiają mu pisanie.
Kiedy testament ustny jest ważny?
Ważność testamentu ustnego po śmierci uzależniona jest od złożenia przez spadkodawcę oświadczenia ostatniej woli spadkodawcy w formie ustnej. Oznacza to, że spadkodawca powinien ustnie przekazać świadkom treść testamentu, innymi słowy wyrazić w obecności świadków wolę rozrządzenia majątkiem na wypadek swej śmierci, a także podać komu, jakie korzyści i jakich częściach pragnie przekazać. Należy pamiętać, że oprócz wyjątkowych okoliczności w jakich może zostać sporządzony testament, musi on spełniać również kilka warunków.
Pierwszym warunkiem decydującym o tym kiedy testament ustny jest ważny jest złożenie oświadczenia ostatniej woli zmarłego przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Ponadto, aby testament ustny był ważny, jeden z uczestniczących świadków lub osoba trzecia powinna spisać oświadczenie spadkodawcy w ciągu roku od daty jego złożenia wraz z podaniem daty i miejsca złożenia oświadczenia przez testatora oraz daty i miejsca sporządzenia pisma odzwierciedlającego jego ostatnią wolę, a pismo to potwierdzi spadkodawca i co najmniej dwóch świadków.
W sytuacji w której treść testamentu nie zostanie potwierdzona w wyżej opisany sposób, ważność testamentu ustnego po śmierci testatora, będzie można potwierdzić przed sądem w ciągu 6 miesięcy od daty otwarcia spadku przez przesłuchanie na tą okoliczność świadków biorących udział w ustnym przekazaniu testamentu i zgodne oświadczenie, jaka była ostatnia wola zmarłego.
Kto może być świadkiem testamentu ustnego?
Świadkiem testamentu ustnego, może być osoba pełnoletnia, świadoma swej roli, posiadającą pełnię praw, która włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament i nie karana sądownie za fałszywe zeznania.
Świadkiem testamentu ustnego nie może być natomiast osoba niewidoma, głucha lub niema. Ponadto świadkiem przy sporządzaniu testamentu ustnego nie może być osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, jak również małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci I i II stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.
W sytuacji w której zdarzy się, że świadkiem testamentu ustnego byłą jedna z wyżej wymienionych osób, testament ustny będzie nieważny tylko w tym zakresie w którym przysparza korzyści tym osobom. Jeśli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia, testator nie sporządziłby testamentu tej treści, nieważny staje się cały testament ustny.
Wymagania związane z ilością świadków testamentu ustnego oraz stawiane im wymagania powodują, że skuteczne sporządzenie ważnego testamentu ustnego jest dosyć trudne. Ponadto należy pamiętać, że aby wykazać ważność testamentu ustnego po śmierci spadkodawcy, wszystkie wskazane powyżej okoliczności należy udowodnić przed sądem. Jakiekolwiek odstępstwo, czy też braki w zakresie przedstawionych dowodów powodować będą nieważność takiego testamentu.
