W polskim prawie obowiązek alimentacyjny wobec dziecka spoczywa przede wszystkim na rodzicach. Zdarza się jednak, że rodzic z powodu choroby, utraty pracy lub innych okoliczności nie może zapewnić dziecku utrzymania. W takich sytuacjach pojawia się pytanie: czy dziadkowie mogą zostać zobowiązani do alimentów?
Odpowiedź brzmi: tak, ale tylko w wyjątkowych przypadkach – gdy dziecko znajduje się w niedostatku.
Kiedy można żądać alimentów od dziadków?
Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym (art. 129 i 132 k.r.o.) obowiązek alimentacyjny obciąża w pierwszej kolejności rodziców. Dopiero gdy nie mogą oni wywiązać się z tego obowiązku, można domagać się świadczeń od dalszych krewnych – w tym od dziadków.
Sąd może zasądzić alimenty od dziadków, jeśli:
- rodzice nie żyją, są chorzy lub niezdolni do pracy,
- nie mają środków, by utrzymać dziecko,
- egzekucja alimentów od rodziców jest bezskuteczna,
- dziecko znajduje się w niedostatku, czyli nie ma zapewnionych podstawowych potrzeb: jedzenia, ubrania, leczenia, edukacji i dachu nad głową.
Czy dziadkowie zastępują rodziców w obowiązku alimentacyjnym?
Obowiązek dziadków ma charakter pomocniczy (subsydiarny). Rodzice powinni zapewnić dziecku poziom życia zbliżony do własnego. Dziadkowie mają jedynie pomóc wtedy, gdy wnuk faktycznie nie ma środków do życia.
Sąd, rozpatrując pozew, analizuje:
- sytuację finansową i zdrowotną dziadków,
- potrzeby dziecka,
- możliwości zarobkowe rodziców,
- relacje rodzinne (np. kontakt z wnukiem),
- a także to, czy inni krewni nie są już zobowiązani do pomocy.
Nie ma prostego przelicznika między alimentami od rodziców a od dziadków. Sąd ustala kwotę indywidualnie. Może np. zasądzić 400–600 zł miesięcznie, dzieląc obowiązek między oboje dziadków.
Alimenty od Rodziców vs. Alimenty od Dziadków
| Cecha | Alimenty od Rodziców | Alimenty od Dziadków |
| Charakter Obowiązku | Podstawowy, bezwarunkowy | Subsydiarny (pomocniczy) |
| Kryterium | Usprawiedliwione potrzeby dziecka i możliwości zarobkowe rodziców | Niedostatek dziecka + niemożność uzyskania alimentów od rodziców |
| Próg Uzyskania | Nie wymaga wykazania niedostatku | Wymaga wykazania niedostatku dziecka |
| Wysokość | Proporcjonalna do potrzeb dziecka i poziomu życia rodzica | Minimalna, pokrywająca podstawowe potrzeby |
Co oznacza niedostatek dziecka i kiedy występuje?
Pojęcie „niedostatku” ma w tych sprawach zasadnicze znaczenie. W orzecznictwie przyjmuje się, że niedostatek występuje, gdy dziecko nie może samodzielnie ani z pomocą rodziców zaspokoić swoich podstawowych potrzeb.
Nie chodzi o zapewnienie dziecku takiego samego poziomu życia jak rówieśnicy. Chodzi o uniknięcie sytuacji, w której brakuje pieniędzy na jedzenie, mieszkanie czy leki. Do potrzeb niezbędnych zalicza się:
- wyżywienie, ubranie, środki higieniczne,
- mieszkanie i ogrzewanie,
- leczenie i zakup leków,
- edukację i dojazdy do szkoły.
Matka samotnie wychowuje syna i zarabia 2800 zł miesięcznie. Ojciec nie płaci alimentów, a komornik nie może ich wyegzekwować. W tej sytuacji dziecko żyje w niedostatku – dlatego matka może wystąpić o alimenty od dziadków.
Warunki Uzyskania Alimentów od dziaków- Lista Kontrolna
- Dziecko znajduje się w niedostatku (brak środków na podstawowe potrzeby).
- Rodzice nie mogą wywiązać się z obowiązku alimentacyjnego.
- Egzekucja alimentów od rodziców jest bezskuteczna lub niemożliwa.
- Dziadkowie mają możliwości finansowe do pomocy.
- Zebrano dokumentację potwierdzającą sytuację finansową rodziny i bezskuteczność egzekucji.
Jak Wystąpić o Alimenty od Dziadków? Krok po Kroku:
| Krok | Działanie |
| Krok 1: Zebranie Dokumentacji | Akt urodzenia dziecka.
Dokumenty potwierdzające bezskuteczność egzekucji od rodzica. Zestawienie wydatków na dziecko (dowody, faktury). Zaświadczenie o dochodach (własne i rodzica sprawującego opiekę). Dokumenty medyczne (jeśli dotyczy). |
| Krok 2: Próba Polubownego Załatwienia Sprawy | Rozmowa z dziadkami.
Rozważenie mediacji rodzinnej (ugoda zatwierdzona przez sąd ma moc wyroku). |
| Krok 3: Złożenie Pozwu do Sądu | Sporządzenie pozwu o alimenty.
Dołączenie zebranej dokumentacji. Złożenie pozwu w Sądzie Rejonowym (właściwym dla miejsca zamieszkania pozwanego lub dziecka). |
| Krok 4: Postępowanie Sądowe | Udział w rozprawie.
Przedstawienie dowodów na niedostatek dziecka. Przedstawienie dowodów na brak możliwości uzyskania alimentów od rodziców. |
| Krok 5: Po Wydaniu Wyroku | Oczekiwanie na uprawomocnienie się wyroku.
W razie potrzeby – wszczęcie egzekucji komorniczej. Możliwość zmiany wysokości alimentów w przyszłości. |
Postępowanie uproszczone – uchwała Sądu Najwyższego
8 października 2024 roku Sąd Najwyższy podjął uchwałę (sygn. III CZP 16/24), w której uznał, że sprawy o alimenty od dziadków można rozpoznawać w postępowaniu uproszczonym, jeśli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20 000 zł.
W praktyce oznacza to, że np. sprawa o alimenty w wysokości 1 000 zł miesięcznie (czyli 12 000 zł rocznie) może być rozpoznana szybciej i taniej. To ważne ułatwienie dla rodzin – pozwala uzyskać wyrok w krótszym czasie i przy mniejszych kosztach.
Sąd Najwyższy podkreślił, że nie ma powodu, aby wyłączać takie sprawy z postępowania uproszczonego, jeśli dotyczą dalszych krewnych, a nie relacji rodzic–dziecko.
Przykład:
Matka w imieniu 10-letniego syna wnosi pozew przeciwko dziadkowi o alimenty po 800 zł miesięcznie. Wartość przedmiotu sporu to 9600 zł. Sprawa może więc zostać rozpoznana w trybie uproszczonym – z krótszym terminem rozprawy i mniejszą liczbą formalności.
Czy można uniknąć procesu?
Alimenty od dziadków to rozwiązanie ostateczne. Stosuje się je tylko wtedy, gdy dziecko rzeczywiście nie ma środków do życia, a rodzice nie mogą mu pomóc.
Nie każda sprawa musi jednak trafić do sądu. Często udaje się osiągnąć porozumienie w drodze mediacji. W obecności mediatora – np. adwokata-mediatora – strony mogą spokojnie ustalić wysokość alimentów i sposób ich przekazywania.
Ugoda zawarta przed mediatorem i zatwierdzona przez sąd ma taką samą moc jak wyrok. Jej zawarcie jest szybsze, tańsze i mniej stresujące.
Jeśli zastanawiasz się, czy możesz wystąpić o alimenty od dziadków, warto skonsultować sprawę z adwokatem specjalizującym się w prawie rodzinnym.
Czy można zmienić wysokość alimentów od dziadków?
Tak, wysokość alimentów od dziadków może ulec zmianie, jeśli nastąpiła istotna zmiana stosunków, czyli:
- Zmienią się potrzeby dziecka (np. rozpocznie studia, zachoruje).
- Zmieni się sytuacja finansowa dziadków (np. pogorszy się stan zdrowia, wzrosną koszty leczenia).
- Zmieni się sytuacja rodziców (np. rodzic odzyska zdolność do pracy i znów będzie mógł płacić).
- Dziecko przestanie być w niedostatku.
Wniosek o zmianę wysokości alimentów może złożyć zarówno uprawniony (opiekun dziecka), jak i zobowiązany (dziadek/babcia).
Przykłady praktyczne
- Przykład 1 (Obliczenie Niedostatku): Matka samotnie wychowuje 8-letnią córkę. Zarabia 2800 zł miesięcznie. Ojciec dziecka nie płaci alimentów, komornik nie może wyegzekwować należności (ojciec pracuje na czarno). Wydatki na dziecko: czynsz (część) 600 zł, jedzenie 400 zł, ubrania i obuwie 150 zł, przedszkole 600 zł, leki i wizyty lekarskie 100 zł = razem 1850 zł. Po odjęciu wydatków na dziecko matce zostaje 950 zł na własne utrzymanie. Dziecko żyje w niedostatku – sąd może zasądzić alimenty od dziadków np. po 300 zł od każdego dziadka (razem 600 zł).
- Przykład 2 (Możliwości Dziadków): Dziadkowie: babcia emerytura 3200 zł, dziadek 3800 zł (razem 7000 zł). Mają własne mieszkanie, są zdrowi. Sąd może zasądzić 400 zł miesięcznie (po 200 zł każdy), co stanowi ok. 6% ich łącznych dochodów.
- Przykład 3 (Postępowanie Uproszczone): Alimenty 500 zł miesięcznie. Wartość przedmiotu sporu rocznie: 500 zł x 12 = 6000 zł. Wartość ta nie przekracza 20 000 zł, co pozwala na rozpoznanie sprawy w postępowaniu uproszczonym.
- Przykład 4 (Odmowa): Babcia: emerytura 2400 zł, wynajmuje mieszkanie za 1200 zł. Sąd może uznać, że babcia nie ma możliwości płacenia alimentów, ponieważ sama żyje w trudnej sytuacji finansowej.
Najczęściej Zadawane Pytania (FAQ)
| Pytanie | Odpowiedź |
| Czy dziadkowie muszą płacić alimenty na wnuki? | Tak, ale tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy rodzice nie mogą wywiązać się z obowiązku, a dziecko znajduje się w niedostatku (art. 129 i 132 k.r.o.). |
| Kiedy dziecko jest w niedostatku? | Dziecko jest w niedostatku, gdy nie ma zapewnionych podstawowych potrzeb: jedzenia, ubrania, leczenia, edukacji i dachu nad głową. Chodzi o brak środków na rzeczy niezbędne, nie o dorównanie poziomem życia rówieśnikom. |
| Ile wynoszą alimenty od dziadków? | Sąd ustala kwotę indywidualnie, analizując sytuację finansową dziadków i potrzeby dziecka. Typowo wynoszą one 400-600 zł miesięcznie, przy czym obowiązek może być podzielony między oboje dziadków. |
| Czy muszę udowodnić, że rodzic nie płaci alimentów? | Tak, należy wykazać, że egzekucja alimentów od rodzica jest bezskuteczna lub że rodzic nie ma możliwości ich płacenia (np. z powodu choroby, braku pracy). |
| Czy dziadkowie z ojca i matki płacą alimenty jednocześnie? | Sąd może zobowiązać dziadków zarówno ze strony matki, jak i ojca, jeśli oboje rodzice nie są w stanie wypełniać obowiązku. Kwota jest dzielona proporcjonalnie do ich możliwości. |
| Czy emerytura dziadków ma znaczenie? | Tak, sąd bierze pod uwagę sytuację finansową dziadków, w tym wysokość emerytury, stan zdrowia i własne zobowiązania. Jeśli dziadkowie sami ledwo wiążą koniec z końcem, sąd może odmówić zasądzenia alimentów. |
| Jak długo trwa sprawa o alimenty od dziadków? | Od 2024 roku sprawy o alimenty od dziadków mogą być rozpoznawane w postępowaniu uproszczonym (jeśli wartość nie przekracza 20 000 zł), co skraca czas rozpoznania do kilku miesięcy. |
| Czy można zawrzeć ugodę z dziadkami bez sądu? | Tak, alimenty można ustalić w drodze mediacji. Ugoda zatwierdzona przez sąd ma moc prawną wyroku. |
| Czy dziadkowie mogą odmówić kontaktu z wnukiem, jeśli płacą alimenty? | Nie, obowiązek alimentacyjny nie jest związany z prawem do kontaktu. To dwie oddzielne kwestie prawne. |
| Co jeśli dziadkowie nie płacą zasądzonych alimentów? | Alimenty można egzekwować przez komornika, podobnie jak w przypadku alimentów od rodziców. Można też złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa niealimentacji. |
Zobacz także:
👉 Świadczenia alimentacyjne między macochą, ojczymem a pasierbem – kiedy są możliwe?
Dowiedz się, w jakich sytuacjach macocha lub ojczym mogą zostać zobowiązani do alimentów wobec pasierba – i odwrotnie. Artykuł wyjaśnia warunki, które muszą zostać spełnione, oraz praktykę sądów w takich sprawach.
