W polskim prawie obowiązek alimentacyjny wobec dziecka spoczywa przede wszystkim na rodzicach. Zdarza się jednak, że rodzic z powodu choroby, utraty pracy lub innych okoliczności nie może zapewnić dziecku utrzymania. W takich sytuacjach pojawia się pytanie: czy dziadkowie mogą zostać zobowiązani do alimentów?
Odpowiedź brzmi: tak, ale tylko w wyjątkowych przypadkach – gdy dziecko znajduje się w niedostatku.
Kiedy można żądać alimentów od dziadków?
Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym (art. 129 i 132 k.r.o.) obowiązek alimentacyjny obciąża w pierwszej kolejności rodziców. Dopiero gdy nie mogą oni wywiązać się z tego obowiązku, można domagać się świadczeń od dalszych krewnych – w tym od dziadków.
Sąd może zasądzić alimenty od dziadków, jeśli:
- rodzice nie żyją, są chorzy lub niezdolni do pracy,
- nie mają środków, by utrzymać dziecko,
- egzekucja alimentów od rodziców jest bezskuteczna,
- dziecko znajduje się w niedostatku, czyli nie ma zapewnionych podstawowych potrzeb: jedzenia, ubrania, leczenia, edukacji i dachu nad głową.
Obowiązek alimentacyjny dziadków – pomoc, nie zastępstwo
Obowiązek dziadków ma charakter pomocniczy (subsydiarny). Rodzice powinni zapewnić dziecku poziom życia zbliżony do własnego. Dziadkowie mają jedynie pomóc wtedy, gdy wnuk faktycznie nie ma środków do życia.
Sąd, rozpatrując pozew, analizuje:
- sytuację finansową i zdrowotną dziadków,
- potrzeby dziecka,
- możliwości zarobkowe rodziców,
- relacje rodzinne (np. kontakt z wnukiem),
- a także to, czy inni krewni nie są już zobowiązani do pomocy.
Nie ma prostego przelicznika między alimentami od rodziców a od dziadków. Sąd ustala kwotę indywidualnie. Może np. zasądzić 400–600 zł miesięcznie, dzieląc obowiązek między oboje dziadków.
Niedostatek – kluczowy warunek
Pojęcie „niedostatku” ma w tych sprawach zasadnicze znaczenie. W orzecznictwie przyjmuje się, że niedostatek występuje, gdy dziecko nie może samodzielnie ani z pomocą rodziców zaspokoić swoich podstawowych potrzeb.
Nie chodzi o zapewnienie dziecku takiego samego poziomu życia jak rówieśnicy. Chodzi o uniknięcie sytuacji, w której brakuje pieniędzy na jedzenie, mieszkanie czy leki.
Do potrzeb niezbędnych zalicza się:
Przykład:
- wyżywienie, ubranie, środki higieniczne,
- mieszkanie i ogrzewanie,
- leczenie i zakup leków,
- edukację i dojazdy do szkoły.
Matka samotnie wychowuje syna i zarabia 2800 zł miesięcznie. Ojciec nie płaci alimentów, a komornik nie może ich wyegzekwować. W tej sytuacji dziecko żyje w niedostatku – dlatego matka może wystąpić o alimenty od dziadków.
Postępowanie uproszczone – uchwała Sądu Najwyższego
8 października 2024 roku Sąd Najwyższy podjął uchwałę (sygn. III CZP 16/24), w której uznał, że sprawy o alimenty od dziadków można rozpoznawać w postępowaniu uproszczonym, jeśli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 20 000 zł.
W praktyce oznacza to, że np. sprawa o alimenty w wysokości 1 000 zł miesięcznie (czyli 12 000 zł rocznie) może być rozpoznana szybciej i taniej. To ważne ułatwienie dla rodzin – pozwala uzyskać wyrok w krótszym czasie i przy mniejszych kosztach.
Sąd Najwyższy podkreślił, że nie ma powodu, aby wyłączać takie sprawy z postępowania uproszczonego, jeśli dotyczą dalszych krewnych, a nie relacji rodzic–dziecko.
Przykład:
Matka w imieniu 10-letniego syna wnosi pozew przeciwko dziadkowi o alimenty po 800 zł miesięcznie. Wartość przedmiotu sporu to 9600 zł. Sprawa może więc zostać rozpoznana w trybie uproszczonym – z krótszym terminem rozprawy i mniejszą liczbą formalności.
Czy można uniknąć procesu?
Alimenty od dziadków to rozwiązanie ostateczne. Stosuje się je tylko wtedy, gdy dziecko rzeczywiście nie ma środków do życia, a rodzice nie mogą mu pomóc.
Nie każda sprawa musi jednak trafić do sądu. Często udaje się osiągnąć porozumienie w drodze mediacji. W obecności mediatora – np. adwokata-mediatora – strony mogą spokojnie ustalić wysokość alimentów i sposób ich przekazywania.
Ugoda zawarta przed mediatorem i zatwierdzona przez sąd ma taką samą moc jak wyrok. Jej zawarcie jest szybsze, tańsze i mniej stresujące.
Jeśli zastanawiasz się, czy możesz wystąpić o alimenty od dziadków, warto skonsultować sprawę z adwokatem specjalizującym się w prawie rodzinnym.
Zobacz także:
👉 Świadczenia alimentacyjne między macochą, ojczymem a pasierbem – kiedy są możliwe?
Dowiedz się, w jakich sytuacjach macocha lub ojczym mogą zostać zobowiązani do alimentów wobec pasierba – i odwrotnie. Artykuł wyjaśnia warunki, które muszą zostać spełnione, oraz praktykę sądów w takich sprawach.
