Alimenty od macochy lub ojczyma to temat, który w praktyce budzi wiele pytań – zwłaszcza gdy rodzice dziecka nie są w stanie wywiązywać się ze swojego obowiązku. Czy pasierb może żądać wsparcia finansowego od macochy lub ojczyma? A może to oni mają prawo domagać się pomocy od dorosłego pasierba? Taką możliwość przewiduje art. 144 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który w wyjątkowych przypadkach pozwala na żądanie alimentów od macochy lub ojczyma – lub odwrotnie, gdy to macocha albo ojczym mogą domagać się wsparcia od dorosłego pasierba.
Kolejność obowiązku alimentacyjnego
W polskim prawie obowiązuje zasada kolejności obowiązku alimentacyjnego.
Oznacza ona, że nie wszystkie osoby spokrewnione z dzieckiem mają taki sam obowiązek utrzymania – zależy to od stopnia pokrewieństwa oraz relacji rodzinnych.
Zgodnie z art. 129 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, obowiązek alimentacyjny obciąża:
- w pierwszej kolejności – rodziców dziecka,
- następnie – zstępnych (dzieci, wnuki) lub wstępnych (dziadków),
- dopiero potem – rodzeństwo.
Natomiast art. 144 k.r.o. wprowadza szczególną, „nadzwyczajną” podstawę obowiązku alimentacyjnego – dotyczącą właśnie macochy i ojczyma.
Wyrok Sądu Najwyższego: macocha przed dziadkami
W uchwale z dnia 4 kwietnia 1968 r. (III CZP 27/68) Sąd Najwyższy wyraźnie wskazał, że:
„Obowiązek alimentacyjny ojczyma (macocha) względem pasierba nie może wyprzedzać obowiązku rodziców, natomiast wyprzedza obowiązek dziadków.”
Oznacza to, że:
- jeśli rodzice dziecka nie są w stanie wypełniać obowiązku alimentacyjnego (np. zmarli, są chorzy lub niezdolni do pracy),
- i żądanie alimentów od macochy lub ojczyma odpowiada zasadom współżycia społecznego,to sąd może orzec alimenty od macochy lub ojczyma, zanim zwróci się o wsparcie do dziadków dziecka.
Dlaczego alimenty od macochy mogą wyprzedzać obowiązek dziadków?
Ustawodawca i sądy przyjmują, że więź faktyczna między pasierbem a ojczymem lub macochą często jest bliższa niż więź między wnukiem a dziadkami – zwłaszcza, jeśli dziecko wychowywało się we wspólnym gospodarstwie domowym i traktowało ojczyma lub macochę jak rodzica.
Dlatego w takich przypadkach zasady współżycia społecznego przemawiają za tym, by obowiązek alimentacyjny przenieść najpierw na osobę, która faktycznie brała udział w wychowaniu i utrzymaniu dziecka, nawet jeśli nie jest krewnym w linii prostej.
Przykład z praktyki
Dziecko mieszkało przez kilka lat z matką i ojczymem, który utrzymywał rodzinę, a po rozwodzie matka zmarła. Ojczym ma stabilne dochody, natomiast dziadkowie są schorowani i utrzymują się z niewielkiej emerytury.
W takiej sytuacji sąd – stosując art. 144 k.r.o. – może orzec, że to ojczym ma obowiązek alimentacyjny wobec pasierba, zanim obowiązek ten przejdzie na dziadków.
Alimenty od macochy lub ojczyma – podstawa prawna (art. 144 k.r.o.)
Zgodnie z art. 144 § 1 k.r.o., obowiązek alimentacyjny może ciążyć również na ojczymie lub macosze względem pasierba, o ile takie żądanie odpowiada zasadom współżycia społecznego.
Nie każda relacja rodzinna automatycznie rodzi taki obowiązek – konieczne jest istnienie szczególnych okoliczności, które uzasadniają żądanie alimentów.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 4 kwietnia 1968 r. (III CZP 27/68), obowiązek ten powstaje dopiero wtedy, gdy „rodzice dziecka nie mogą wypełnić swojego obowiązku alimentacyjnego, a żądanie od ojczyma lub macochy nie sprzeciwia się zasadom współżycia społecznego”.
Kiedy dziecko może żądać alimentów od macochy lub ojczyma?
Aby sąd uwzględnił roszczenie pasierba, muszą zostać spełnione dwa warunki:
- Rodzice nie są w stanie zaspokoić potrzeb dziecka – np. z powodu śmierci, choroby, utraty pracy lub bardzo niskich dochodów.
- Żądanie alimentów od macochy lub ojczyma odpowiada zasadom współżycia społecznego – a więc jest zgodne z poczuciem sprawiedliwości i moralności.
Sąd bierze pod uwagę m.in. czas trwania małżeństwa, relacje między pasierbem a ojczymem/macoszą, wspólne zamieszkiwanie oraz to, czy osoba ta faktycznie uczestniczyła w wychowaniu dziecka.
Czy macocha lub ojczym mogą żądać alimentów od pasierba?
Tak – odwrotna sytuacja również jest przewidziana w prawie.
Art. 144 § 2 k.r.o. dopuszcza możliwość żądania alimentów przez macochę lub ojczyma wobec pasierba, o ile:
- wcześniej przyczyniali się do jego wychowania i utrzymania,
- oraz żądanie jest zgodne z zasadami współżycia społecznego.
W orzeczeniu z 19 marca 1976 r. (III CR 8/76) Sąd Najwyższy wskazał, że przy ocenie tej przesłanki nie ma znaczenia, czy osoba przyczyniała się do wychowania dziecka już po zawarciu małżeństwa, czy jeszcze wcześniej – ważne jest faktyczne zaangażowanie.
Wysokość alimentów i sytuacja finansowa stron
Wysokość alimentów zależy – jak w każdej sprawie – od dwóch czynników:
- usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego,
- możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego.
Nie ma jednej stałej kwoty – sąd ustala ją indywidualnie, w oparciu o rachunki, koszty utrzymania czy możliwości finansowe stron.
Jeśli chcesz dowiedzieć się, jak sąd ustala wysokość alimentów i jakie wydatki można wliczyć do usprawiedliwionych potrzeb dziecka, przeczytaj artykuł:
Jak ustalić wysokość alimentów?
Obowiązek alimentacyjny nie ma charakteru trwałego – może zostać zmieniony lub uchylony, jeśli zmieni się sytuacja życiowa.
Alimenty od macochy lub ojczyma a świadczenie pielęgnacyjne
Ciekawą kwestią jest to, czy między macochą/ojczymem a pasierbem istnieje taki obowiązek alimentacyjny, który uprawnia do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 15 listopada 2017 r. (I OSK 786/17) uznał, że nie – świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje osobom, których obowiązek alimentacyjny wynika wyłącznie z art. 144 k.r.o.
Jednak niektóre sądy administracyjne (np. WSA w Olsztynie, wyrok z 16.04.2019 r., II SA/Ol 206/19) uznają, że przepisy należy interpretować z uwzględnieniem zasad równości i dobra rodziny.
Pomoc prawna – adwokat alimenty Wrocław
Sprawy dotyczące alimentów między pasierbem a macochą lub ojczymem należą do bardziej złożonych, zarówno prawnie, jak i emocjonalnie.
Wymagają dokładnej analizy orzecznictwa i odpowiedniego przygotowania argumentacji.
Jeśli rozważasz żądanie alimentów od macochy lub ojczyma albo chcesz sprawdzić, czy masz obowiązek wobec pasierba – warto skonsultować się z prawnikiem.
Adwokat Agnieszka Duży – Wrocław oferuje kompleksową pomoc w sprawach alimentacyjnych, zarówno w postępowaniach sądowych, jak i w polubownych negocjacjach rodzinnych.
