Zachowek to szczególne uprawnienie prawne, które chroni najbliższych spadkodawcy: dzieci, małżonka, a czasem także rodziców przed całkowitym pominięciem w testamencie. Dzięki niemu osoby pominięte w testamencie mogą domagać się określonej części spadku. Prawo jednak przewiduje sytuacje, w których prawo do zachowku wygasa lub w ogóle nie powstaje. Katalog takich sytuacji został opisany poniżej.
1. Wydziedziczenie dziecka
Rodzic może pozbawić dziecko prawa do zachowku w testamencie, ale tylko w uzasadnionych przypadkach i przy spełnieniu określonych formalności. Przyczyny wydziedziczenia powinny zleźć się w klauzli o wydziedziczeniu i zostać opisane w szczegółowy sposób, umożlwiający Sądowi weryfikację ich zasadności i prawdziwości.
Przykłady powodów wydziedziczenia:
- uporczywe ignorowanie obowiązków rodzinnych, np. brak kontaktu lub wsparcia w trudnych sytuacjach nacechowany złą wolą,
- popełnienie ciężkiego przestępstwa wobec spadkodawcy lub jego bliskich,
- zachowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Przykład: Anna wielokrotnie odmawiała pomocy chorej matce i unikała kontaktu z rodziną. Jej matka postanowiła wydziedziczyć ją w testamencie, podając powody prawne. W takiej sytuacji prawo do zachowku Annie nie przysługuje.
2. Dobrowolne zrzeczenie się dziedziczenia
Uprawniony może zrzec się prawa do spadku i zachowku poprzez umowę notarialną, zawartą za życia spadkodawcy. Decyzja ta działa również na potomstwo zstępnych, co oznacza, że dzieci osoby zrzekającej się spadku również tracą prawo do zachowku.
Przykład: Janek zgadza się na zrzeczenie się spadku po matce, aby uniknąć ewentualnych konfliktów lub długów. Notarialna umowa powoduje, że nie przysługuje mu ani spadek, ani zachowek, nawet jeśli został pominięty w testamencie.
3. Uznanie spadkobiercy za niegodnego
Sąd może pozbawić kogoś prawa do zachowku w przypadku niegodności dziedziczenia, np.:
- popełnienia przestępstwa wobec spadkodawcy,
- nakłaniania spadkodawcy do zmiany testamentu groźbą lub podstępem,
- niszczenia lub ukrywania testamentu.
Przykład: Marta groziła ojcu ujawnieniem upokarzających lub wstydliwych informacji, jeśli nie zmieni testamentu na jej korzyść. Sąd może w takim przypadku uznać ją za niegodną dziedziczenia, co oznacza brak prawa do zachowku.
4. Odrzucenie spadku
Osoba, która odrzuca spadek – np. aby uniknąć długów, które są częścią spadku – automatycznie traci prawo do zachowku.
Przykład: Piotr odrzuca spadek po matce, ponieważ obejmuje nie tylko mieszkanie, ale też zobowiązania finansowe. W takim przypadku nie może później domagać się zachowku.
5. Brak prawnej więzi z rodzicem
Jeżeli między dzieckiem a rodzicem nie istnieje prawna więź (np. po skutecznym zaprzeczeniu ojcostwa), prawo do zachowku nie powstaje.
Przykład: Adam został prawnie zakwestionowany jako dziecko spadkodawcy. W efekcie nie ma prawa do zachowku, ponieważ przepisy uznają, że więź prawna nie istnieje.
6. Przedawnienie roszczenia
Roszczenie o zachowek przedawnia się po 5 latach od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy) lub otwarcia terstamentu. Po upływie tego terminu roszczenie nie można już skutecznie domagać się zapłaty zachowku.
Przykład: Spadkodawca zmarł w 2018 roku. Termin 5-letni na dochodzenie zachowku upływa w 2023 roku. Po tym czasie sąd nie uwzględni roszczenia.
7. Otrzymanie darowizny na poczet zachowku
Jeżeli uprawniony w trakcie życia spadkodawcy otrzymał darowiznę odpowiadającą wartości zachowku, może to skutkować zmniejszeniem lub wygaśnięciem prawa do zachowku.
Przykład: Spadkodawca przekazał synowi mieszkanie warte 200 000 zł, a zachowek wynosił 150 000 zł. W tym przypadku darowizna pokrywa cały zachowek, więc roszczenie nie jest już dochodzone.
Podsumowanie
Prawo do zachowku to ważne zabezpieczenie najbliższych, ale nie jest absolutne. Wydziedziczenie, zrzeczenie się dziedziczenia, niegodność spadkobiercy, odrzucenie spadku, brak więzi prawnej, przedawnienie czy wcześniejsze darowizny. Wszystkie te sytuacje mogą pozbawić prawa do zachowku.
W razie wątpliwości warto skonsultować się z naszą Kancelarią, aby ocenić, czy zachowek Ci przysługuje i jakie kroki można podjąć w razie sporu.
