Dziedziczenie po bezdzietnym kawalerze często budzi wiele pytań. Co dzieje się z majątkiem, jeśli zmarły nie zostawił dzieci ani małżonka? Dziedziczenie po bezdzietnym kawalerze zależy od tego, czy pozostawił testament. Jeśli nie, majątek trafia w pierwszej kolejności do jego rodziców, a w dalszej kolejności do rodzeństwa i ich zstępnych. Gdy brak jest takich krewnych, dziedziczą dalsi członkowie rodziny lub ostatecznie Skarb Państwa. Warto też wiedzieć, że partner nieformalny nie ma prawa do spadku bez testamentu, dlatego w artykule wyjaśniamy szczegółowo, jak prawo reguluje te kwestie i jak zabezpieczyć najbliższych.
Jak wygląda kolejność dziedziczenia ustawowego po bezdzietnym kawalerze?
W polskim prawie spadkowym (Kodeks cywilny, art. 931–940) dziedziczenie odbywa się w pierwszej kolejności ustawowo, jeśli nie ma testamentu. Dla bezdzietnego kawalera sytuacja wygląda następująco:
- Rodzice – jeśli żyją, dziedziczą majątek zmarłego w równych częściach.
- Rodzeństwo – jeśli któryś z rodziców nie żyje, dziedziczą bracia i siostry.
- Zstępni rodzeństwa – jeśli rodzeństwo zmarło wcześniej, wchodzą ich dzieci (siostrzeńcy i bratankowie).
- Dziadkowie – gdy nie ma rodziców ani rodzeństwa, majątek przypada dziadkom w równych częściach.
- Gmina lub Skarb Państwa – jeśli brak jakichkolwiek krewnych w powyższych grupach, majątek przechodzi na gminę ostatniego miejsca zamieszkania lub, jeśli gmina nie może być ustalona, na Skarb Państwa.
Przykład: Bez dzieci i małżonka, kawaler, którego rodzice zmarli, pozostawił po sobie majątek. Jego rodzeństwo również nie żyje, ale miało dzieci – w takim wypadku spadek dziedziczą dzieci rodzeństwa.
Testament – jak może wpłynąć na dziedziczenie?
Testament to jedyny sposób, by mieć realny wpływ na to, kto odziedziczy majątek po śmierci. Pozwala on wskazać dowolne osoby, które mają otrzymać spadek, niezależnie od kolejności dziedziczenia ustawowego, wynikającej z Kodeksu cywilnego.
Dla bezdzietnego kawalera to szczególnie ważne, ponieważ bez testamentu jego majątek dziedziczą wyłącznie krewni wskazani przez ustawę: rodzice, rodzeństwo, dziadkowie ich zstępni lub w ostateczności państwo.
Sporządzając testament, kawaler może przekazać majątek:
- wybranym członkom rodziny,
- dalszym krewnym (np. kuzynom),
- przyjaciołom,
- partnerowi życiowemu (konkubentowi lub konkubinie),
- instytucjom lub organizacjom charytatywnym.
Ważne!
Chcesz dowiedzieć się, jak sporządzić testament, aby Twój majątek trafił do wybranych osób? Przeczytaj nasz poradnik: Jak sporządzić testament – krok po kroku.
Czy konkubent (partner nieformalny) dziedziczy po bezdzietnym kawalerze?
Konkubent lub partner nieformalny jest osobą, która bez testamentu nie ma żadnych praw do dziedziczenia, nawet jeśli wspólnie zamieszkiwała ze spadkodawcą przez wiele lat i współtworzyła majątek.
Przykład: Pan Marek i Pani Anna żyli razem przez 20 lat, ale nigdy nie zawarli małżeństwa. Pan Marek zmarł jako bezdzietny kawaler i nie zostawił testamentu. W takiej sytuacji jego partnerka nie dziedziczy po nim nic – cały majątek przypadł rodzicom, a po ich śmierci – rodzeństwu Pana Marka.
Gdyby Pan Marek sporządził testament i zapisał mieszkanie swojej partnerce, to ona zostałaby spadkobiercą zgodnie z jego wolą.
Dla osób pozostających w związkach nieformalnych (konkubinacie) testament to jedyna możliwość, by partner życiowy odziedziczył majątek po śmierci drugiej osoby. Bez testamentu konkubent nie dziedziczy nic, niezależnie od długości trwania związku czy wspólnego zamieszkania.
Dziedziczenie przez partnera, czy wpływa na zachowek dla rodziców?
Nawet jeśli partner dziedziczy dzięki testamentowi, rodzice mogą mieć prawo do zachowku. Zachowek to część wartości spadku należna najbliższym krewnym pominiętym w testamencie. W przypadku bezdzietnego kawalera uprawnionymi do zachowku są jego rodzice, każdy może żądać połowy udziału ustawowego. W niektórych przypadkach (np. trwała niezdolność do pracy spadkobiercy) zachowek może wynosić nawet 2/3 udziału.
Przykład: Pan Marek zapisał cały majątek partnerce. Rodzice mogą domagać się zachowku odpowiadającego połowie wartości udziału, który przysługiwałby im przy dziedziczeniu ustawowym. Partner jest zobowiązany do wypłaty zachowku rodzicom.
Dlaczego “państwo przejmuje majątek bezdzietnych”?
Wbrew popularnym opiniom, państwo nie przejmuje majątku każdej osoby bezdzietnej, która zmarła. Zasada ta działa wyłącznie w skrajnych przypadkach, kiedy nie istnieje żaden krewny, który mógłby dziedziczyć, ani nie został sporządzony testament.
Oznacza to, że majątek nie przechodzi automatycznie na Skarb Państwa tylko dlatego, że ktoś był bezdzietny lub niezamężny. Zanim do tego dojdzie, sąd zawsze bada, czy żyją rodzice, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, dziadkowie lub inni dalsi krewni – nawet bardzo dalecy, np. kuzyni. Dopiero gdy ustalenie jakiegokolwiek spadkobiercy okaże się niemożliwe, majątek przechodzi na gminę ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego.
Jeżeli zmarły nie był zameldowany lub nie można ustalić jego ostatniego miejsca zamieszkania – majątek przypada Skarbowi Państwa. W praktyce oznacza to, że Skarb Państwa wchodzi w prawa i obowiązki spadkowe, czyli przejmuje zarówno majątek (np. nieruchomości, środki pieniężne, przedmioty wartościowe), jak i ewentualne zobowiązania (np. długi spadkowe).
Przykład: Pan Jan, bezdzietny kawaler, zmarł w wieku 82 lat. Nie pozostawił testamentu, a jego rodzice, rodzeństwo i dalsi krewni zmarli wcześniej. Urząd stanu cywilnego nie znalazł żadnych żyjących członków rodziny. W takiej sytuacji sąd wyda postanowienie, zgodnie z którym spadek po Panu Janie przejmie gmina jego ostatniego miejsca zamieszkania. Jeżeli Pan Jan był zameldowany za granicą lub nie można ustalić miejsca pobytu – majątek przejdzie na Skarb Państwa.
Ta procedura jest więc ostatnią instancją w procesie dziedziczenia – ma na celu uniknięcie sytuacji, w której majątek po zmarłej osobie pozostaje „bez właściciela”. Państwo wchodzi w rolę spadkobiercy tylko wtedy, gdy nikt inny nie może tego zrobić.
Informacja prawna
Treść tego artykułu ma charakter informacyjny i ogólny. Nie stanowi indywidualnej porady prawnej. Każda sytuacja spadkowa może różnić się szczegółami, dlatego w przypadku problemów związanych z dziedziczeniem lub sporządzeniem testamentu należy skorzystać z porady prawnika lub notariusza, który oceni konkretną sytuację i pomoże podjąć odpowiednie działania.
