Masa spadkowa to wszystkie prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku, które były w posiadaniu spadkodawcy w chwili jego śmierci. Innymi słowy, masa spadkowa, jest wszystkim tym, co wchodzi w skład spadku po zmarłym - są to nie tylko prawa przedstawiające wartość dodatnią, takie jak prawo własności nieruchomości, ruchomości, środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, ale również zobowiązania spadkodawcy stanowiące długi spadkowe.
Co to masa spadkowa?
Niezwykle ważną kwestią w zakresie dziedziczenia jest to, co wchodzi w skład spadku, ponieważ każdy spadkobierca ma prawo do odrzucenia spadku w sytuacji, w której długi spadkowe przewyższają wartość majątku spadkowego lub nastręczają trudności w porozumieniu się z wierzycielami. Ustalenie masy spadkowej leży też w interesie wierzycieli spadku (podmiotów, wobec których zmarły miał zobowiązania) i osób uprawnionych do zachowku.
Jeżeli spadkobierca nie jest w stanie ustalić, co wchodzi w skład spadku, może zwrócić się z wnioskiem do sądu lub komornika o sporządzenie spisu inwentarza. Ustalenie masy spadkowej przez sąd to proces złożony i długotrwały. Dlatego, choć wymaga uiszczenia niewielkiej opłaty stałej (w wysokości 100 zł), warto skierować sprawę bezpośrednio do komornika. Koszt takiego postępowania jest wyższy (obecnie wynosi 400 zł), ale przystępuje do sporządzenia spisu inwentarza niezwłocznie. Zawiadamia przy tym sąd, który wydaje postanowienie w tym przedmiocie bez dodatkowych procedur.
Spis inwentarza, jaki powstaje na wniosek o ustalenie masy spadkowej, obejmuje:
- przedmioty należące do spadku,
- przedmioty zapisów windykacyjnych,
- długi spadkowe,
wraz z określeniem wartości każdego z nich. Ustalana jest ona według stanu i cen w chwili otwarcia spadku.
Co wchodzi w skład spadku?
W skład spadku wchodzi przede wszystkim prawo własności i współwłasności, jakie przysługiwało spadkodawcy w dniu jego śmierci. Będzie to zarówno prawo własności współwłasności nieruchomości, środków pieniężnych, samochodów, jak i innych ruchomości. Ponadto w skład spadku wchodzą inne równie istotne prawa i obowiązki o charakterze rzeczowym, takie jak:
- prawo wieczystego użytkowania oraz związane z nim prawo własności budynków i urządzeń posadowionych na gruncie;
- zastaw i hipoteka, które wchodzą w skład, jeśli dziedziczeniu podlega wierzytelność zabezpieczona zastawem lub hipoteką;
- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu;
- prawo posiadania;
- prawa i obowiązki związane ze służebnością przechodzące wraz z prawem własności lub użytkowania wieczystego
Należy pamiętać, że istnieje również katalog praw podobnych, który nie wchodzi w skład spadku, ponieważ prawa te wygasają w chwili śmierci spadkodawcy, są to:
- prawo użytkowania,
- służebność osobista,
- spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu.
Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu nie podlega dziedziczeniu, dziedziczeniu polega jedynie wkład. W przypadku wygaśnięcia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego w następstwie śmierci uprawnionego roszczenie o zawarcie umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego przysługują jego małżonkowi lub osobom bliskim (zstępnym, wstępnym, rodzeństwu, dzieciom rodzeństwa, osobie przysposabiającej i przysposobionej oraz osobie, która pozostaje faktycznie we wspólnym pożyciu).
Dodatkowo w skład spadku wchodzą prawa i obowiązki nabyte przez spadkobiercę na skutek dziedziczenia po innej osobie, są to m.in.
- prawo żądania zapłaty zachowku (dziedziczenie zachowku jest możliwe przez spadkobierców uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy);
- obowiązek zapłaty zachowku również podlega dziedziczeniu i obciąża spadkobiercę spadkodawcy;
- obowiązek udostępnienia małżonkowi i innym osobom bliskim spadkodawcy korzystania z mieszkania w dotychczasowy sposób;
- prawa i obowiązki wynikające z zapisu naddziałowego, zwykłego lub polecenia o charakterze majątkowym;
Spadkobiercy, dziedziczą również po spadkodawcy prawa i obowiązki opisane w części ogólnej kodeksu cywilnego:
- prawo spadkodawcy do żądania naprawienia szkody, która powstała na skutek naruszenia jego dóbr;
- prawo spadkodawcy do żądania uznania umowy za bezskuteczną,
- prawo żądania unieważnienia umowy zawartej w trybie aukcji lub przetargu;
- prawo do podniesienia zarzutu przedawnienia;
- prawa i obowiązki związane z uchyleniem się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub groźby,
- prawa i obowiązki spadkodawcy powstałe na skutek złożonej przez niego oferty,
- obowiązki spadkodawcy, który występując jako organ osoby prawne,j zawarł umowę w imieniu osoby prawnej, nie będąc jej organem lub z przekroczeniem zakresu umocowania.
Czy rzeczy osobiste wchodzą w skład masy spadkowej? Jak najbardziej, zwłaszcza gdy przedstawiają realną wartość majątkową (biżuteria, meble). Do przedmiotów osobistych zaliczają się jednak także np. książki. Ich podział pomiędzy spadkobierców może nastręczyć trudności, ponieważ – jak wszystkie przedmioty należące do masy spadkowej – stanowią współwłasność wszystkich spadkobierców, co oznacza, że wszyscy mają prawo z nich korzystać w zakresie, jaki nie ogranicza to możliwości użytkowania przez pozostałe osoby. W praktyce podział takich elementów masy spadkowej jest kwestią porozumienia pomiędzy spadkobiercami.
Co podlega dziedziczeniu?
Dziedziczeniu podlegają również:
- prawa i obowiązki wynikające ze stosunków członkostwa w spółkach prawa handlowego lub ich ekwiwalenty;
- prawa i obowiązki wynikające z papierów wartościowych;
- prawa majątkowe autorskie, prawo do uzyskania patentu, patent i prawa ochronne na wzory użytkowe;
Jeżeli spadkodawca w dniu śmierci był pracownikiem, jego stosunek pracy wygasa i wszelkie przysługujące mu świadczenia, które nie zostały wypłacone do dnia śmierci, przechodzą w równych częściach na jego małżonka i pozostałych członków rodziny spełniających warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Do praw majątkowych ze stosunku pracy możemy zaliczyć obok wynagrodzenia za pracę, premię, nagrodę jubileuszową, ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, za pracę w nocy, niedzielę lub święta.
W sytuacji, w której brak jest osób wskazanych powyżej, prawa i obowiązki pracownicze wchodzą w skład spadku i podlegają dziedziczeniu według zasad ogólnych. Oznacza to, że pobranie świadczeń ze stosunku pracy przez spadkobierców jest możliwe dopiero po wykazaniu tytułu swego powołania do spadku w postaci postanowienia sądu lub notarialnego poświadczenie dziedziczenia.
Co można odliczyć od masy spadkowej?
W temacie masy spadkowej istotna jest nie tylko odpowiedź na pytanie, co się do niej zalicza. Z punktu widzenia spadkobiercy, który zobowiązany jest zapłacić podatek dochodowy albo zaspokoić roszczenia rozmaitych podmiotów (wierzycieli albo osób, które mogą ubiegać się o zachowek), ważne jest także to, co można odliczyć od masy spadkowej. Warto przeanalizować tę kwestię, ponieważ ma ona wpływ na wysokość zobowiązań związanych z przyjęciem spadku.
Od masy spadkowej można odliczyć na przykład wydatki poniesione na opiekę nad zmarłym w okresie przewlekłej choroby (takie odliczenie możliwe jest jednak tylko wówczas, gdy spadkobierca jest w stanie udokumentować poniesione koszty). Przede wszystkim jednak masa spadkowa to nie tylko prawa i obowiązki tworzące majątek, ale również długi spadkowe. Decydując się na przyjęcie spadku, należy mieć na uwadze nie tylko zadłużenia wynikające z pożyczek i kredytów, ale również te wynikające z innych tytułów prawnych.
W skład długów spadkowych wchodzą w szczególności koszty pochówku spadkodawcy (zakup trumny, odzieży, ceremonia pogrzebowa, stypa), przekraczające wartość wypłaconego zasiłku pogrzebowego w zakresie, w jakim pogrzeb odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku.
Ponadto do masy spadkowej w postaci długów należy doliczyć raty alimentacyjne, które zostały prawomocnie zasądzone wyrokiem sądowym i stały się wymagalne po śmierci spadkodawcy. Długi alimentacyjne wchodzą w skład spadku i mogą być egzekwowane przez uprawnionego do alimentów od spadkobierców zmarłego. Zadłużenia alimentacyjnego nie można jednak mylić z samym obowiązkiem alimentacyjnym, który jest świadczeniem osobistym spadkodawcy i wygasa wraz z jego śmiercią, nie podlega też dziedziczeniu ani nie wchodzi w skład spadku, tak samo jak dług w Funduszu Alimentacyjnym.