Imię i nazwisko towarzyszą człowiekowi przez całe życie, w pewien sposób je determinując. Imię jest są swego rodzaju wizytówką. Nazwisko może być pomocne w sytuacjach społecznych lub przeciwnie, wzbudzać negatywne skojarzenia. Niekiedy już samo brzmienie nazwiska naraża jego właściciela na przykrości czy wręcz śmieszność. W konsekwencji niektóre osoby przedstawiają się z dumą, podczas gdy inne czują się ze swoim imieniem czy nazwiskiem niekomfortowo.
Imię i nazwisko zostają przypisane danej osobie w akcie urodzenia. Jak powszechnie wiadomo, każdy ma prawo do przyjęcia nazwiska małżonka w chwili zawarcia ślubu. Polskie ustawodawstwo przewiduje jednak możliwość zmiany danych osobowych także w innych sytuacjach. Przepisy dotyczące tej kwestii zostały uregulowane ustawą z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz.U. 2008 nr 220 poz. 1414).
Czym jest zmiana imienia i nazwiska w świetle polskiego prawa?
Zgodnie z art. 3 ustawy o zmianie imienia i nazwiska można ubiegać się o:
- zastąpienie posiadanego imienia innym imieniem,
- zastąpienie dwóch imion jednym imieniem lub odwrotnie,
- dodanie drugiego imienia (w przypadku posiadania jednego),
- zmianę kolejności posiadanych imion,
- zmianę pisowni posiadanego imienia
- zmianę posiadanego nazwiska na inne,
- zmianę pisowni nazwiska,
- zmianę nazwiska ze względu na formę właściwą dla rodzaju żeńskiego lub męskiego.
Powyżej wyliczone zmiany mogą dotyczyć:
- każdego z posiadanych imion,
- noszonego aktualnie nazwiska,
- nazwiska rodowego.
Zgodnie z art. 6 wyżej wymienionej ustawy, po zmianie można mieć najwyżej dwa imiona. Nazwisko zaś nie może składać się z więcej niż dwóch członów, chyba że zezwalają na to przepisy prawa innego państwa, które obowiązują osobę z podwójnym obywatelstwem.
Kogo dotyczy polska ustawa o zmianie imienia i nazwiska?
Ustawa o zmianie imienia i nazwiska dotyczy obywateli polskich, ale nie tylko. Z określonych w ustawie praw skorzystać mogą cudzoziemcy mieszkający na stałe w Rzeczypospolitej Polskiej, o ile nie mają oni żadnego obywatelstwa (nie są obywatelami innego kraju). Zmiana imienia lub/i nazwiska w Polsce przysługuje także obcokrajowcom, którzy uzyskali status uchodźcy, jednak jedynie wówczas, gdy mają ku temu szczególnie ważne powody. Ustawodawca wskazuje na sytuacje, w których posługiwanie się aktualnym imieniem i nazwiskiem może stanowić zagrożenie życia, zdrowia, wolności lub bezpieczeństwa osobistego.
Jakie są dopuszczalne powody zmiany nazwiska lub imienia?
Choć zmiana imienia i nazwiska w Polsce jest możliwa, zgodnie z art. 4 pkt 1 ustawy regulującej tę procedurę dokonać jej można wyłącznie z ważnych powodów. Ustawodawca nie przedstawia ich zamkniętego katalogu, ale wskazuje przykładowy wykaz, z którego wnosić można, jakie okoliczności uznawane są za ważne. Zmiana danych osobowych możliwa jest wówczas, gdy:
- nosi się imię lub nazwisko ośmieszające albo nielicujące z godnością człowieka,
- chce się nosić imię lub nazwisko zgodne z przepisami obowiązującymi w innym państwie, którego jest się jego obywatelem (dotyczy Polaków o podwójnym obywatelstwie),
- dana osoba faktycznie posługuje się innym imieniem lub nazwiskiem niż figurujące w dokumentach,
- imię lub nazwisko, którym wobec danej osoby posługuje się administracja państwowa, zostało bezprawnie zmienione.
Osobna ustawa, a konkretnie art. 59 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, reguluje kwestię zmiany nazwiska po rozwodzie. Osoby chcące powrócić do nazwiska, którym posługiwały się przed zawarciem małżeństwa, mają prawo zrobić to w ciągu 3 miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu.
Jakie uzasadnienie zmiany nazwiska może nie zostać uznane?
Powody zmiany nazwiska lub imienia rozpatrywane są indywidualnie. Rolą wnioskodawcy jest przekonanie organu administracyjnego, że nie stanowią one jedynie kaprysu – muszą być racjonalne i obiektywnie istotne. Przykładowo, odmowy mogą spodziewać się osoby pozostające w nieformalnym związku (zarówno homo- jak i heteroseksualnym), które chcą przyjąć nazwisko partnera.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 10 października 2017 r., sygn. akt II OSK 293/16, uznał, że „subiektywna potrzeba zmiany nazwiska rodowego na nazwisko wynikające ze związku faktycznego, choć uzasadnione więzami emocjonalnymi i wspólnym życiem, nie jest wypełnieniem przesłanki wyłącznie z ważnych względów”. Związek partnerski nie występuje bowiem w polskim porządku prawnym.
Silne uzasadnienie zmiany nazwiska potrzebne jest również wówczas, gdy jako nowe wskazywane jest nazwisko historyczne – wsławione w dziedzinie kultury, nauki, działalności społecznej czy politycznej. Osoba, która ubiega się o taką zmianę, musi dowieść, że posiada członków rodziny o danym nazwisku. W przeciwnym razie – na mocy art. 5 ustawy o zmianie imienia i nazwiska – spotka się z odmową.
Zmiana nazwiska rodziców a nazwisko małoletnich dzieci
Zmiana nazwiska może dotyczyć małoletnich dzieci osób, które się o nią ubiegają. W przypadku gdy nowe nazwisko przyjmują obydwoje małżonkowie, automatycznie otrzymają je także ich obecne dzieci oraz przyszłe potomstwo.
Jeśli na zmianę nazwiska zdecydował się tylko jeden z rodziców, to zmiana nazwiska dziecka jest możliwa, jeśli wyrazi na to zgodę drugi rodzic (o ile żyje i nie jest pozbawiony władzy rodzicielskiej ani zdolności do czynności prawnych). Sytuacje sporne rozstrzyga sąd opiekuńczy.
Zmiana imienia lub nazwiska następuje na wniosek osoby ubiegającej się o zmianę. W przypadku małoletniego dziecka wniosek składa jego przedstawiciel ustawowy. Jeśli dziecko ukończyło 13 lat, musi wyrazić zgodę na zmianę nazwiska.
Jakich formalności wymaga zmiana imienia lub/i nazwiska?
Wniosek o zmianę imienia lub/i nazwiska należy złożyć w wybranym urzędzie stanu cywilnego, adresując pismo do kierownika tego urzędu. Osoby mieszkające poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej mogą wnioskować o zmianę danych osobowych za pośrednictwem konsulatu. W takich przypadkach we wniosku należy wskazać kierownika urzędu stanu cywilnego, któremu pismo ma zostać przekazane.
We wniosku o zmianę imienia lub/i nazwiska należy zawrzeć następujące informacje:
- dane osoby, której ma dotyczyć zmiana, w tym aktualne imię (imiona), nazwisko i nazwisko rodowe oraz numer PESEL (jeśli został nadany),
- adres wnioskodawcy do korespondencji,
- wskazanie kierownika urzędu stanu cywilnego, w którym sporządzony został akt urodzenia osoby, której ma dotyczyć zmiana,
- wskazanie kierownika urzędu stanu cywilnego, w którym sporządzony został akt małżeństwa, jeżeli zmiana imienia lub nazwiska będzie dotyczyła tego aktu,
- wniosek o transkrypcję wyżej wymienionych dokumentów stanu cywilnego, jeśli nie zostały one sporządzone w Polsce,
- imię lub/i nazwisko, na jakie mają zostać zmienione aktualne dane,
- wskazanie miejsca sporządzenia aktu urodzenia małoletnich dzieci, jeśli to ich ma dotyczyć zmiana,
- uzasadnienie wniosku,
- oświadczenie wnioskodawcy, że nie składał wcześniej wniosku w tej samej sprawie w innym urzędzie stanu cywilnego, gdzie została wydana decyzja odmowna.
W przypadku gdy wniosek o zmianę imienia lub/i nazwiska składany jest osobiście, wnioskodawca musi okazać dokument tożsamości. Koszt zmiany nazwiska lub imienia ogranicza się do wniesienia jednorazowej opłaty skarbowej, która obecnie wynosi 37 zł.
Pozytywną lub odmowną decyzję o zmianie imienia lub/i nazwiska wydaje kierownik urzędu stanu cywilnego (lub jego zastępca), do którego został złożony wniosek. Podlega ona natychmiastowemu wykonaniu. Informacja o zmianie imienia lub/i nazwiska automatycznie trafia do odpowiednich urzędów, dzięki czemu nie trzeba samodzielnie zabiegać o stosowne korekty w akcie urodzenia, akcie małżeństwa czy aktach urodzenia dzieci.
