Podstawy prawne podziału majątku wspólnego
Aby zrozumieć proces podziału majątku po rozwodzie, konieczne jest zapoznanie się z podstawowymi przepisami prawnymi regulującymi tę kwestię. W Polsce obowiązuje zasada, że po zawarciu związku małżeńskiego powstaje między małżonkami z mocy prawa wspólność majątkowa małżeńska. Zasada ta oznacza, że większość zgromadzonych podczas trwania małżeństwa aktywów stanowi majątek wspólny małżonków. Jednakże istnieją również składniki majątku osobistego każdego z małżonków. Oznacza to, że po zawarciu związku małżeńskiego istnieją majątek wspólny, majątek osobisty żony oraz majątek osobisty męża.
Majątek wspólny a majątek osobisty
Majątek wspólny obejmuje wszelkie dobra nabyte w trakcie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Zazwyczaj rozważania o podziale majątku zaczynają się od odpowiedzi na pytanie – Co wchodzi w skład majątku wspólnego? Do majątku wspólnego zazwyczaj wchodzą:
- wynagrodzenia za pracę obojga małżonków,
- środki z prowadzonej działalności gospodarczej,
- oszczędności zgromadzone na wspólnych kontach,
- rzeczy ruchome (samochód, sprzęt AGD, wyposażenie mieszkania),
- nieruchomości nabyte w czasie trwania małżeństwa,
- prawa majątkowe (np. udziały w spółkach).
Z kolei majątek osobisty męża lub żony to przedmioty nabyte po pierwsze przez jednego z małżonków przed zawarciem związku małżeńskiego. Po drugie w jego trakcie, ale otrzymane w drodze darowizny lub spadku. Wszelkie wątpliwości w zakresie przynależności danego przedmiotu do majątku wspólnego czy osobistego, Sąd rozstrzyga na korzyść majątku wspólnego. Kieruje się zasadą, że wszelkie dobra nabyte po zwarciu związku małżeńskiego trafiają do majątku wspólnego. Jeśli natomiast małżonek chce wykazać, że dany przedmiot nabyty w czasie małżeństwa należy do jego majątku osobistego powinien to udowodnić.
Czym różni się podział majątku po rozwodzie od podziału majątku w trakcie małżeństwa?
Podział majątku wspólnego można przeprowadzić zarówno po rozwodzie, jak i jeszcze w trakcie trwania małżeństwa. Warunkiem podziału majątku jest wcześniejsze ustanowienie rozdzielności majątkowej. Jednak dopiero rozwód automatycznie kończy wspólność ustawową, co pozwala przystąpić do formalnego podziału majątku. W praktyce większość osób decyduje się na podział majątku po rozwodzie, kiedy nastąpi rozdzielność majątkowa między nimi.
Zasady podziału majątku wspólnego
Podział majątku po rozwodzie może odbywać się na dwa sposoby: polubownie lub sądowo. Polubowny sposób zakłada osiągnięcie porozumienia między stronami i zawarcie ugody majątkowej. Ugodę majątkową można zawrzeć przed sądem, notariuszem lub mediatorem. Jeśli dojście do porozumienia Stron nie jest możliwe, należy przeprowadzić sądowy podział majątku.
W ramach postępowania sądowego Sąd ustala składniki majątku wspólnego. Następnie szacuje ich wartość oraz wydaje orzeczenie. Postanowienie sądu kompleksowo reguluje sposób podziału majątku, wzajemne spłaty i dopłaty. Przedmioty majątkowe, które można podzielić to te, które istnieją w majątku wspólnym w chwili ustania wspólności majątkowej i w czasie dokonywania podziału. Rozliczeniu w podziale majątku podlegają tylko aktywa majątku. Sąd nie dzieli długów. Dodatkowo Sąd nie zawsze uwzględnia przy podziale majątku składniki, które jeden z małżonków między ustaniem wspólności a podziałem sprzedał, zniszczył lub zużył bez zgody drugiego. W szczególnych przypadkach, sąd może ustalić wartość danego składnika i wliczyć ją z powrotem do majątku wspólnego celem podziału. Jest to możliwe jeśli jeden z małżonków wykaże, że drugi bezpodstawnie zbył lub zniszczył konkretny wspólny składnik majątku.
Kiedy warto skorzystać z mediacji?
Mediacja to alternatywny sposób rozwiązywania sporów o majątek po rozwodzie. Pozwala na osiągnięcie kompromisu przy udziale neutralnej osoby – mediatora. Mediację w sprawie o podział majątku może zainicjować Sąd. Sąd zawsze proponuje Stronom podjęcie mediacji jeśli widzi szansę na zawarcie porozumienie. Rozpoczęcie mediacji jest też możliwe na wniosek strony w trakcie sprawy o podział majątku. Strony mogą również samodzielnie zgłosić się do mediatora i przeprowadzić mediację prywatnie. W przypadku wypracowania przez Strony porozumienia przed mediatorem, ugoda taka może zostać zatwierdzona w sądzie i mieć skutki wyroku. Mediacja przy współpracy obydwu Stron może okazać się szybkim sposobem na dokonanie podziału majątku wspólnego lub przynajmniej okazją do przedstawienia swoich stanowisk i argumentów w spokojnej i bezpiecznej atmosferze.
Kroki do efektywnego podziału majątku
Poniżej przedstawiamy kroki, które pomogą w skutecznym przeprowadzeniu procesu podziału majątku po rozwodzie:
- Zidentyfikuj swój majątek: Sporządzenie dokładnej listy wszystkich aktywów i pasywów jest kluczowe dla rozpoczęcia procesu.
- Zrozumienie prawa: Konsultacja z prawnikiem pomoże uniknąć błędnych decyzji wynikających z nieznajomości przepisów.
- Negocjacje: Spróbuj osiągnąć porozumienie ze swoim małżonkiem bez udziału sądu.
- Wycena: Warto wycenić wszystkie składniki majątku wspólnego. W tym celu można posłużyć się cenami rynkowymi przedmiotów dostępnymi na aukcjach internetowych lub skorzystać z wyceny rzeczoznawcy majątkowego.
- Sporządzenie pisemnych ustaleń: Wszystkie uzgodnienia powinny być formalnie zapisane i zatwierdzone przez odpowiednie organy. W przypadku podziału majątku obejmującego nieruchomości, umowę o podział majątku wspólnego należy spisać w formie aktu notarialnego lub zatwierdzić ją w Sądzie. Bez tej wymaganej formy umowa o podział majątku będzie nieważna i nie pozwoli na wprowadzenie zmiany w zakresie prawa własności nieruchomości w księdze wieczystej. W przypadku ruchomości takich jak np. samochód, sprzęt elektroniczny wystarczy zwykła umowa pisemna.
Sądowy podział majątku – co warto wiedzieć?
Kiedy porozumienie się w sprawie podziału majątku nie jest możliwe, konieczne staje się wniesienie sprawy do sądu o podział majątku. Proces ten może być długi i skomplikowany. Często długość postępowania zależy od stopnia skonfliktowania się Stron. Ponadto znaczenie ma liczba nieoszacowanych przedmiotów majątkowych i rozliczenie wzajemnych nakładów na majątek wspólny lub osobisty małżonków. Dlatego ważne jest przygotowanie się do podziału wcześniej oraz zaznajomienie się z procedurami i zasadami procesowymi.
Krok po kroku przez proces sądowy
Sądowy podział majątku zaczyna się od złożenia w sądzie wniosku o dokonanie podziału majątku przez jedną ze stron. To, która strona złoży wniosek nie ma znaczenia, zazwyczaj jest to osoba zainteresowana jak najszybszym rozliczeniem się z majątku wspólnego z byłbym małżonkiem. Po otrzymaniu wniosku i sprawdzeniu czy zostały spełnione wymogi formalne, sąd przesyła jego kopię drugiej stronie. Druga Strona może ustosunkować się do wniosku i przedstawić swoją propozycję podziału. Następnie odbywa się rozprawa, podczas której obie strony prezentują swoje stanowiska oraz dowody dotyczące wartości poszczególnych składników mienia. W przypadku braku porozumienia między stronami w zakresie wyceny poszczególnych składników majątkowych, sąd zleca wycenę biegłemu rzeczoznawcy.
Czas trwania postępowania sądowego
Czas trwania sprawy o sądowy podział majątku zależy m.in. od ilości sporządzonych dowodów, stopnia skomplikowania sprawy czy dostępności terminów rozpraw. Średnio trwa to od kilku miesięcy do kilku lat, szczególnie gdy strony spierają się co do wartości składników majątku, istnienia nierównego wkładu, czy obciążenia majątku wspólnego długami.
W przypadku rozpraw prowadzonych przez sądy rejonowe we Wrocławiu czas oczekiwania na wyznaczenie terminu rozprawy trwa od 2-4 miesięcy. Im więcej kwestii spornych uda się ustalić Stronom wspólnie, tym szybsze może okazać się zakończenie postępowania. Możliwe jest również wydanie przez Sąd postanowienia częściowego w zakresie podziału majątku w trakcie trwania sprawy sądowej. Dzieje się tak zazwyczaj na wniosek Stron, jeśli dojdą ze sobą do porozumienia w kwestii podziału częściowego, czyli co do niektórych składników majątku, które chcą podzielić już w trakcie postępowania, np. samochody, którymi osobno dysponują. W pozostałym zakresie, Sad w dalszym ciągu prowadzi postępowanie aż do jego prawomocnego zakończenia i rozliczenia wszystkich żądań Stron.
Koszty związane ze sprawą sądową
Należy pamiętać o kosztach związanych z postępowaniem: opłatą za złożenie wniosku oraz ewentualnymi kosztami biegłych czy pełnomocników prawnych. Warto rozważyć te wydatki przy podejmowaniu decyzji o sposobie prowadzenia sprawy. Podstawowa opłata sądowa za zainicjowanie sprawy o podział majątku przed sądem wynosi 1000,00 zł. W przypadku zgodnego wniosku jest ona niższa i wynosi 300,00 zł. Koszty biegłego rzeczoznawcy w zakresie wyceny nieruchomości oscylują w granicach 2500,00 -3000,00 zł i zależą od czasu pracy biegłego sądowego.
Nieruchomości a kredyt hipoteczny – jak je dzielić?
Nieruchomości często stanowią największy składnik wspólnego mienia par decydujących się na rozstanie. Dodatkowym wyzwaniem bywa sytuacja, gdy związane są one kredytami hipotecznymi wymagającymi szczególnej uwagi podczas planowania przyszłości finansowej obu stron konfliktu. Przedmiotem sporu często bywa mieszkanie zakupione na kredyt hipoteczny. Ważnym aspektem pozostaje fakt, iż bank posiada pierwszeństwo egzekucji długu względem właścicieli lokalu mieszkalnego. Dlatego też każda decyzja musi zostać dokładnie przeanalizowana przez zainteresowanych, byłych partnerów.
Czy podział majątku po rozwodzie obejmuje kredyt hipoteczny?
Małżonkowie bardzo często dzielą nieruchomości wspólne, obciążone kredytem hipotecznym. Bank nie jest jednak stroną w sprawie o podział majątku — co oznacza, że sąd może przyznać dom lub mieszkanie jednemu z małżonków, ale nie decyduje, kto ma spłacać kredyt. Dlatego konieczne jest dodatkowe porozumienie z bankiem lub refinansowanie zobowiązania.
Możliwe scenariusze rozwiązania sytuacji
- Sprzedaż nieruchomości: obydwie strony zgadzają się na sprzedaż domu lub mieszkania, dokonują spłaty zadłużenia kredytu wobec instytucji bankowej dzieląc pozostałą część pieniędzy między sobą.
- Przejęcie zobowiązań jednej z osób: jeden z byłych małżonków decyduje się na przejęcie całości nieruchomości spłacając drugiego małżonka z połowy wartości mieszkania lub domu z kontynuacją spłat rat kredytu na dotychczasowych warunkach, bądź dokonuje zwolnienia drugiej Strony z długu przed bankiem i kontynuuje dalszą spłatę rat samodzielnie.
- Wynajem nieruchomości: wyprowadzka obydwu Stron i wynajem lokalu celem wygenerowania dodatkowych środków na regulowanie bieżących płatności rat kredytu do czasu sprzedaży nieruchomości lub przejęcia jej na własność przez jedną ze Stron.
- Sprzedaż licytacyjna zarządzana przez sąd w sytuacji w której żadna ze stron nie jest zainteresowana przejęciem nieruchomości na własności i nie zgadza się na jej sprzedaż na wolnym rynku. Taki sposób podziału majątku uważany jest za najmniej korzystny dla stron ponieważ może spowodować zbycie nieruchomości poniżej jej wartości rynkowej. Najniższa cena, za którą można zbyć nieruchomość na pierwszej licytacji prowadzonej przez komornika wynosi ¾ ceny podanej przez biegłego.
Jak zwiększyć szanse na korzystny podział majątku?
Warto już przed rozwodem lub bezpośrednio po jego orzeczeniu zadbać o odpowiednie przygotowanie do podziału majątku. Nakierowane działania na tym etapie mogą znacząco przyspieszyć postępowanie, ograniczyć ryzyko konfliktu oraz zwiększyć szanse na korzystny wynik. Na tym etapie warto zebrać dokumentację dotyczącą majątku (umowy, faktury, operaty szacunkowe). Ustalić z małżonkiem stanowisko w sprawie kredytów i wkładów własnych, a także skonsultować się z adwokatem, który pomoże ocenić, które składniki mogą podlegać podziałowi, zidentyfikuje ewentualne ryzyka prawne i przedstawi możliwe scenariusze rozliczeń – np. z uwzględnieniem dopłat, spłat lub nierównego podziału.
