Zgodnie z Ustawą Kodeks rodziny i opiekuńczy w Polsce istnieje obowiązek alimentacyjny, który do dostarczania środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb osobie niezdolnej zaspokoić ich samodzielnie obliguje krewnych w linii prostej.
Czy zatem ktoś, kto dowiaduje się, że nie jest biologicznym rodzicem swojego dziecka, może domagać się zwrotu uiszczanych na niego alimentów?
Alimenty na nie swoje dziecko – kogo dotyczy ten problem?
Omawiana sytuacja dotyczy osób, które odkrywają, że nie są rodzicami biologicznym po latach pozostawania nimi w formalno-prawnym znaczeniu tego słowa. Ze zrozumiałych względów zazwyczaj są to mężczyźni. W przypadku gdy ojciec zajmował się wychowaniem syna lub córki i istnieje między nimi więź emocjonalna, fakt, że płacił alimenty na nie swoje dziecko, zwykle nie stanowi dla niego problemu. Zrozumiałe jest jednak wzburzenie mężczyzn, którzy z jakichś przyczyn nie mogli mieć z dzieckiem kontaktu, a mimo to zmuszeni byli łożyć na jego utrzymanie w ramach zasądzonej renty alimentacyjnej. Czują się oni oszukani, wykorzystani i często zwracają się do prawników z pytaniem, jak uzyskać zwrot alimentów.
Czy możliwe jest zaprzeczenie ojcostwa po latach?
Podjęcie jakichkolwiek działań zmierzających do wygaszenia obowiązku alimentacyjnego możliwe jest tylko wówczas, gdy dojdzie do zaprzeczenia ojcostwa. Dopóki to nie nastąpi, mężczyzna pozostaje formalnie ojcem dziecka, a zatem – zgodnie z Ustawą Kodeks rodziny i opiekuńczy – zobowiązany jest łożyć na jego potrzeby. Zgodnie z przepisami, wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa jest możliwe w ciągu roku od jego uznania. Jeśli ojcem jest mąż matki dziecka, o unieważnienie domyślnie uznanego ojcostwa może ubiegać się w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o narodzinach syna lub córki. W pozostałych sytuacjach mężczyzna nie może wystąpić z takim powództwem. O zaprzeczenie ojcostwa po latach może jednak w takiej sytuacji ubiegać się prokurator.
Pozew o uchylenie obowiązku alimentacyjnego z datą wsteczną
Mężczyzna, który wygra sprawę o zaprzeczenie ojcostwa lub unieważnienie uznania dziecka, zostaje zwolniony z płacenia na jego rzecz alimentów, ponieważ formalnie staje się dla tego dziecka osobą obcą. Co więcej, w związku z wygaśnięciem obowiązku alimentacyjnego nie musi także wnosić świadczeń niespełnionych w dniu jego ustania. Nie jest to jednak jednoznaczne z zasadnością wniesienia pozwu o uchylenie obowiązku alimentacyjnego ze wsteczną datą.
Z punktu widzenia prawa, alimentów, które zasądzone zostały prawomocnym orzeczeniem, nie można traktować jako nienależnych. Przede wszystkim jednak w takich przypadkach sąd bierze pod uwagę przesłanki wynikające z zasad współżycia społecznego, zgodnie z którymi rodzic nie może mieć żadnych roszczeń z tytułu swojego wkładu w wychowanie dziecka w okresie obowiązywania ojcostwa czy macierzyństwa. Za priorytet uznaje się potrzeby życiowe niezdolnego do samodzielnego utrzymania się dziecka, które nie ma wpływu na swoje pochodzenie czy relacje między rodzicami.
Kiedy zwrot alimentów zapłaconych na nie swoje dziecko jest możliwy?
Podstawą prawną, do jakiej może odwołać się osoba oczekująca zwrotu alimentów wypłaconych na rzecz nieswojego dziecka, są przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia się (art. 405 i 410 § 2 kodeksu cywilnego). Zgodnie z nimi osoba (dziecko), która bez podstawy prawnej uzyskała korzyść majątkową kosztem innej osoby (domniemanego ojca), zobowiązana jest do oddania tej korzyści lub jej równowartości. W przypadku formalnego zaprzeczenia ojcostwa mężczyzna może więc pozwać dziecko (nie jego matkę!), żądając zwrotu wypłaconych świadczeń.
Wchodząc na drogę sądową na podstawie art. 405 i 410 § 2 kodeksu cywilnego, należy mieć na względzie także art. 409, zgodnie z którym obowiązek zwrotu korzyści wygasa, jeśli osoba, która ją uzyskała, zużyła ją lub utraciła i nie można już uznać jej za wzbogaconą (chyba, że wyzbywając się korzyści powinna była liczyć się z obowiązkiem jej zwrotu, co nie zachodzi w przypadku dzieci otrzymujących świadczenia alimentacyjne). Środki pozyskiwane z tytułu alimentów z reguły wydatkowane są na bieżące potrzeby życiowe. Dotychczasowy ojciec ma zatem szansę na zwrot alimentów tylko w wówczas, gdy np. były one gromadzone na koncie bankowym i stanowią aktualny majątek dziecka.
