Ubezwłasnowolnienie to instytucja prawna w polskim systemie prawnym, która ma na celu ochronę osób niezdolnych całkowicie lub częściowo do samodzielnego funkcjonowania ze względu na poważne choroby psychiczne, upośledzenie umysłowe lub inne zaburzenia i ciężkie stany zdrowotne.
Ubezwłasnowolnienie może przybrać dwie formy: ubezwłasnowolnienie całkowite i ubezwłasnowolnienie częściowe.
Jakie są różnice między ubezwłasnowolnieniem całkowitym, a częściowym?
Całkowite i częściowe ubezwłasnowolnienie osoby wpływa na zdolność tej osoby do dokonywania czynności prawnych.
Ubezwłasnowolnienie całkowite polega na całkowitym pozbawieniu danej osoby zdolności do czynności prawnych co oznacza, że osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może samodzielnie zawierać umów, składać oświadczeń woli, ani podejmować innych decyzji prawnych. Zamiast tego, jej interesy prawne reprezentuje opiekun prawny, ustanowiony przez sąd. Wszystkie dokumenty lub oświadczenia podpisane przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie są nieważne.
W przeciwieństwie do ubezwłasnowolnienia całkowitego, ubezwłasnowolnienie częściowe nie pozbawia danej osoby zdolności do czynności prawnych, ale je ogranicza. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może samodzielnie dokonywać czynności prawnych związanych z jej codziennym funkcjonowaniem, np. rozporządzać swoim zarobkiem i rzeczami oddanymi jej do użytku, ale w przypadku czynności bardziej znamiennych w skutkach, potrzebuje zgody kuratora, np. przy zawarciu umowy o pracę.
Przesłanki ubezwłasnowolnienia. Jakie są powody ubezwłasnowolnienia osoby?
Możemy wyróżnić dwa podstawowe warunki ubezwłasnowolnienia całkowitego, których spełnienie jest konieczne dla uzyskania postanowienia sądu. Po pierwsze jest to odpowiedni wiek osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona, a po drugie jej stan zdrowia. Osoba, która ma zostać ubezwłasnowolniona całkowicie musi mieć ukończone 13 lat oraz pozostawać w stanie wyłączającym świadome działanie. Przesłanki ubezwłasnowolnienia zachodzą wówczas, kiedy dana osoba nie może kierować swoim postępowaniem na skutek np. choroby psychicznej, niedorozwoju psychicznego lub różnego rodzaju uzależnień. np. od alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych.
W przypadku ubezwłasnowolnienia częściowo, granica wieku jest wyższa. Ubezwłasnowolnić częściowo można tylko osoby pełnoletnie, które cierpią na choroby psychiczne lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności w postaci pijaństwa, narkomanii, hazardu lub kompulsywnego zaciągania pożyczek, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, a wystarczające dla ochrony jej interesów będzie ustanowienie dla niej kuratora w celu zapewnienia pomocy do prowadzenia jej spraw. Czynnikiem decydującym o wyborze formy ubezwłasnowolnienia jest stan zdrowia osoby nieporadnej, który odzwierciedla poziom jej świadomego działania.
Jakie są skutki ubezwłasnowolnienia częściowego i całkowitego?
Ubezwłasnowolnienie całkowite polega na pozbawieniu danej osoby możności podejmowania przez nią samodzielnych decyzji prawnych, w tym zawierania umów czy zarządzania majątkiem. Każda czynność prawna dokonana przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie bez zgody opiekuna ustanowionego przez sąd, jest nieważna. Jeśli przyczyny, które doprowadziły do ubezwłasnowolnienia, ustąpią (np. poprawa stanu zdrowia), możliwe jest uchylenie ubezwłasnowolnienia.
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może natomiast samodzielnie dokonywać czynności prawnych dotyczących codziennych spraw. W przypadku ważniejszych czynności prawnych (np. sprzedaż nieruchomości, zawarcie umowy kredytowej) osoba częściowo ubezwłasnowolniona potrzebuje zgody kuratora. Kurator przyznany takiej osobie ma obowiązek nadzorować i pomagać osobie ubezwłasnowolnionej w zakresie określonym przez sąd.
Wady i zalety ubezwłasnowolnienie całkowitego
Ubezwłasnowolnienie całkowite ma swoje jasne i ciemne strony. Z pewnością jedną z głównych zalet ubezwłasnowolnienia całkowitego jest ochrona interesów osoby ubezwłasnowolnionej oraz jej bezpieczeństwo prawne i finansowe. Osoby z poważnymi zaburzeniami psychicznymi dzięki przypisaniu dla nich opiekunów prawnych po orzeczeniu ubezwłasnowolnienia stają się mniej narażone na działanie osób trzecich, które mogą próbować wykorzystać ich stan dla własnych korzyści. Osoba ubezwłasnowolniona jest chroniona przed skutkami decyzji, które mogłyby być dla niej szkodliwe, np. niekorzystnymi umowami, oszustwami czy zadłużeniem, zaś ustanowienie opiekuna prawnego zapewnia, że osoba ta ma kogoś, kto dba o jej interesy prawne i codzienne potrzeby, a także zapewnia jej dostęp do odpowiedniej opieki medycznej i rehabilitacji.
Ubezwłasnowolnienie ma też swoje ciemne strony. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie traci zdolność do samodzielnego podejmowania decyzji prawnych, co może być postrzegane jako ograniczenie jej wolności i autonomii. Ponadto ograniczenia w zakresie podejmowania decyzji mogą wpływać na życie osobiste takiej osoby, np. w kwestii małżeństwa, zarządzania majątkiem, czy wyboru miejsca zamieszkania. Osoba ubezwłasnowolniona może być również stygmatyzowana społecznie, co może prowadzić do izolacji i pogorszenia jej samopoczucia psychicznego. Oprócz tych aspektów, które dotykają wprost osoby ubezwłasnowolnione należy mieć na również uwadze, że istnieje ryzyko sprawowania niewłaściwej opieki i zarządzania majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej przez wyznaczonego opiekuna . Opiekun prawny może nadużywać swojej władzy lub działać w sposób niekorzystny dla osoby ubezwłasnowolnionej dlatego ważny jest nadzór sądu i rodziny nad opiekunami, którym powierzono opiekę nad osobami ubezwłasnowolnionymi.
Warto pamiętać, że instytucja ubezwłasnowolnienia całkowitego to środek ostateczny, stosowany wyłącznie w przypadkach, gdy inne formy wsparcia (np. kuratela czy pomoc socjalna) nie są wystarczające.
Ubezwłasnowolnienie całkowite, ze względu na swoją doniosłość i skutki, wymaga starannego rozważenia i przeprowadzenia zgodnie z przepisami prawa, z uwzględnieniem najlepszego interesu osoby, której dotyczy.
Decyzja o ubezwłasnowolnieniu całkowitym powinna być zawsze dokładnie przemyślana i oparta na starannym rozważeniu jakie są wady i zalety ubezwłasnowolnienie całkowitego. Ważne jest, aby proces ten odbywał się z poszanowaniem godności osoby, której dotyczy, oraz z zapewnieniem jej najlepszych możliwych warunków życia i ochrony prawnej.
Kto może zostać opiekunem prawnym osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie?
Mając na uwadze kluczową rolę jaką pełni opiekun prawny pojawia się pytanie, kto może zostać opiekunem prawnym osoby ubezwłasnowolnionej przez sąd? Kwestię tę regulują przepisy Kodeksu prawa rodzinnego i opiekuńczego. Opiekunem prawnym dla osoby ubezwłasnowolnionej powinni zostać jej bliscy krewni. W pierwszej kolejności opiekunem prawnym takiej osoby powinien zostać małżonek tej osoby. Dopiero w sytuacji, w której doszło do rozkładu pożycia małżeńskiego i separacji, możliwe jest ustanowienie opiekunem innych osób z kręgu bliskich, np. rodziców lub w przypadku ubezwłasnowolnienia osoby starszej jej dzieci. Jeśli brak jest takich osób sąd opiekuńczy jest zobowiązany zwrócić się o wskazanie osoby, której opieka mogłaby być powierzona, do właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej albo do organizacji społecznej.
Przypadki ubezwłasnowolnienia
Ubezwłasnowolnienie osoby starszej lub chorej psychicznie
Zaawansowany wiek nie jest wystarczający, aby sąd wydał postanowienie o ubezwłasnowolnienie osoby starszej. Jednak osoby starsze u z uwagi na swój wiek, zmiany zachodzące w mózgu i choroby z tym związane, mogą mieć problemy w codziennym funkcjonowaniu. Na skutek takich chorób, jak choroba Alzheimera, zaburzenia pamięci i zachowania, podejmują często nieoczywiste i nieracjonalne działania, które mogą zagrażać nawet im życiu. W takich sytuacjach decyzja o ubezwłasnowolnieniu, choć bolesna dla bliskich może okazać się konieczna nie tylko dla ochrony zdrowia osoby starszej, ale również dla bezpieczeństwa osób z jej otoczenia.
Ubezwłasnowolnienie alkoholika: kiedy jest możliwe?
Postanowienie sądu w sprawie o ubezwłasnowolnienie alkoholika zależy od rodzaju i stopnia nasilenia choroby oraz od indywidualnych objawów występujących u danej osoby. W przypadku alkoholika sama choroba alkoholowa nie jest wystarczającym powodem do orzeczenia przez sąd ograniczenia zdolności do czynności prawnych. Ubezwłasnowolnienie alkoholika lub osoby uzależnionej od narkotyków, czy hazardu wymaga wykazania, że u takiej osoby występują zaburzenia psychiczne, które są na tyle poważne, że wykluczają świadome zajmowanie się swoimi sprawami.
Procedura ubezwłasnowolnienia całkowitego
Postępowanie o ubezwłasnowolnienie jest zazwyczaj procesem trudnym dla osób bliskich, których dotyka problem faktycznej opieki nad osobą chorą, która z powodu stanu zdrowia nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować, ale też często odmawia pomocy. Osoby bliskie, które trafią do kancelarii najczęściej zastanawiają się nad tym, jak ubezwłasnowolnić osobę starszą lub chorą psychicznie, aby proces przebiegał skutecznie i najmniej dotkliwie dla tej osoby. Z uwagi na fakt, że procedura ubezwłasnowolnienia całkowitego należy do spraw skomplikowanych i obciążających emocjonalnie strony przedstawimy poniżej w trzech krokach, jak wygląda procedura ubezwłasnowolnienia osoby z udziałem adwokata, z której można również skorzystać samodzielnie przygotowując się do sprawy.
Krok 1. Konsultacja początkowa i przygotowanie dokumentów potrzebnych do wniosku o ubezwłasnowolnienie:
W pierwszym kroku, adwokat przeprowadza wstępną konsultację z klientem, aby ocenić zasadność wniosku o ubezwłasnowolnienie i omówić możliwe działania. Podczas pierwszej konsultacji adwokat wyjaśnia klientowi w jaki sposób ubezwłasnowolnić osobę, która wymaga pomocy oraz jakie będą tego skutki. Ponadto, adwokat wskazuje, jakie dokumenty są potrzebne do wniosku o ubezwłasnowolnienie. W szczególności będą to opinie i zaświadczenia lekarskie, zaświadczenia medyczne, akty stanu cywilnego potwierdzające pokrewieństwo i inne dowody, które adwokat uzna za pomocne dla wniosku o ubezwłasnowolnienie. Następnie po skompletowaniu niezbędnej dokumentacji, adwokat przygotowuje wniosek do sądu. Wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite powinien zawierać przede wszystkim dane wnioskodawcy i osoby, której dotyczy wniosek. Uzasadnienie wniosku powinno wskazywać powody ubezwłasnowolnienia osoby, która wymaga pomocy wraz z przytoczeniem okoliczności faktycznych i prawnych oraz załączniki, takie jak dokumentacja medyczna, opinie lekarskie i inne dowody.
Krok 2. Złożenie wniosku i postępowanie sądowe w sprawie o ubezwłasnowolnienie:
Przygotowany przez adwokata wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe składa się do sądu okręgowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której dotyczy ubezwłasnowolnienie. Wnioskodawcą który zwraca się o pomoc do sądu lub adwokata, może być małżonek, krewni w linii prostej (rodzice, dzieci), rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy lub prokurator. Po złożeniu odpowiedniego wniosku o ubezwłasnowolnienie rozpoczyna się sądowe postępowanie. Sąd wyznacza termin rozprawy, podczas której wysłuchuje osobę, której wniosek dotyczy, aby miała ona możliwość ustnego przedstawienia swojej sytuacji, zaś sąd mógł ocenić jej stan psychiczny. Przesłuchanie następuje w obecności biegłego lekarza psychologa, psychiatry lub neurologa, w zależności od stanu zdrowia osoby, której dotyczy sprawa. W dalszej kolejności Sąd przeprowadza postępowanie dowodowe, które obejmuje m.in. przesłuchanie świadków, analizę dokumentacji medycznej oraz opinię biegłych (najczęściej psychiatry i psychologa). Adwokat, który uczestniczy w rozprawach sądowych, w toku sprawy może przesłuchiwać świadków, przedstawiać dowody i argumentować przed sądem racje swojego klienta. Ponadto pomaga w interpretacji opinii biegłych, co do której Strona może złożyć zarzuty lub uwagi, jeśli jest dla niej niekorzystna.
Krok 3. Orzeczenie sądu i ustanowienie opiekuna lub kuratora
Po rozpatrzeniu wszystkich dowodów sąd wydaje orzeczenie. Sąd może orzec ubezwłasnowolnienie całkowite, częściowe lub odrzucić wniosek. Postanowienie sądu o ubezwłasnowolnieniu jest zaskarżalne. Po wydaniu orzeczenia przez sąd adwokat doradza klientowi w zakresie dalszych kroków, takich jak ewentualne odwołanie się od decyzji sądu, ustanowienie kuratora lub opiekuna prawnego, a także w zakresie realizacji prawnych i praktycznych aspektów wynikających z ubezwłasnowolnienia.
Po tym, jak postanowienie sądu o ubezwłasnowolnieniu stanie się prawomocne, Sąd ustanawia opiekuna prawnego (dla ubezwłasnowolnienia całkowitego) lub kuratora (dla ubezwłasnowolnienia częściowego). Opiekun lub kurator jest odpowiedzialny za reprezentowanie interesów osoby ubezwłasnowolnionej.
Jak długo trwa sprawa o ubezwłasnowolnienie?
Sprawy o ubezwłasnowolnienie są zazwyczaj skomplikowane i wymagają specjalistycznej wiedzy prawnej. Osoba chora lub uzależniona często nie zdaje sobie sprawy z problemu, zaprzecza chorobie i odmawia współpracy, przez co proces sądowy możne być niezwykle trudny. W takich sprawach pomocne może okazać się skorzystanie z usług adwokata, co zwiększa szanse na pozytywne zakończenie sprawy oraz zapewnia, że proces przebiega zgodnie z prawem, a interesy klienta są chronione. W tego typu sprawach priorytetowe jest wykazanie przed sądem, że osoba której wniosek dotyczy jest niezdolna do podejmowania świadomego działania w swoim interesie, a ograniczenie lub pozbawienie jej praw jest działaniem w jej interesie. Postępowanie dowodowe często wymaga przeprowadzenia specjalistycznych (psychologicznych lub psychiatrycznych) badań z udziałem osoby chorej i jeśli ona nie stawi się na badanie procedura ulega wydłużeniu. Z tego powodu tego typu sprawy są bardzo czasochłonne, a osiągnięcie pożądanego rezultatu niekiedy bywa bardzo trudne. Sprawa o ubezwłasnowolnienie może trwać od kilku miesięcy nawet do kilku lat.
