Osoba, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, zobligowana jest do terminowego dostarczania środków bliskiej osobie, np. dziecku, rodzicowi, byłemu małżonkowi. W Polsce obowiązkiem alimentacyjnym najczęściej objęci są rodzice względem dzieci. Uchylanie się od alimentów jest przestępstwem określanym mianem niealimentacji. W jakiej sytuacji skutkuje ona odpowiedzialnością karną? Co grozi za niepłacenie alimentów?
Kiedy dłużnikowi grozi wyrok za zaległe alimenty?
Zgodnie z art. 209 Kodeksu karnego o przestępstwie niealimentacji można mówić wówczas, gdy opóźnienie zaległego świadczenia (…) wynosi co najmniej 3 miesiące. Pozwanie rodzica o alimenty, których nie uiścił, możliwe jest także wówczas, gdy łączna wysokość (…) zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych. Może to oznaczać np. sytuację, w której na konto osoby uprawnionej od dłuższego czasu wpływają alimenty niepłacone w całości.
Wyżej opisane okoliczności nie są dostateczną podstawą do skazania dłużnika alimentacyjnego. Należy wykazać, że osoba obciążona obowiązkiem alimentacyjnym uchyla się od jego realizacji. W praktyce przestępstwo niealimentacji oznacza umyślne, złośliwe powstrzymywanie się od płacenia alimentów przez zobowiązanego, mimo obiektywnej możliwości spełnienia tego obowiązku, co skutkuje narażeniem osoby uprawnionej do otrzymania alimentów na niemożność zaspokojenia jej podstawowych potrzeb życiowych.
Czym jest uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego?
Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1979 roku, sygn. akt V KRN 297/79: „uchylanie się od obowiązku łożenia na utrzymanie osoby uprawnionej do alimentacji zachodzi wtedy, gdy zobowiązany, mając obiektywną możliwość wykonywania tego obowiązku, nie dopełnia go ze złej woli. „Uporczywe” uchylanie się oznacza długotrwałe postępowanie nacechowane nieustępliwością.
W pojęciu uchylania się jest zawarty negatywny stosunek psychiczny osoby zobowiązanej do nałożonego na nią obowiązku, sprawiający, że nie dopełnił on tego obowiązku, mimo że ma możliwości jego wykonania”. Owa nieustępliwość, stanowiąca znamię przestępstwa niealimentacji, może przejawiać się m.in. w:
- porzuceniu pracy,
- nieuzasadnionej zmianie pracy na gorzej płatną,
- niepodejmowaniu prób znalezienia pracy zarobkowej,
- celowej zmianie miejsca zamieszkania, udaremniającej przeprowadzenie egzekucji alimentów przez komornika.
Tak pojęte uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego jest przestępstwem zagrożonym karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2.
Jak pociągnąć dłużnika do odpowiedzialności karnej za niepłacone alimenty?
Aby zasadnie zarzucić sprawcy popełnienie przestępstwa niealimentacji, należy wykazać, że sprawca złośliwie wstrzymywał się z zapłatą kolejnych rat alimentacyjnych przez dłuższy okres, trwający co najmniej 3 miesiące, nieregularnie płacił alimenty lub płacił je w kwotach zaniżonych. W pierwszej kolejności jednak trzeba dowieść, że dłużnik miał obowiązek ich świadczenia na rzecz danej osoby – na podstawie orzeczenia sądowego, ugody zawartej przed sądem (lub innym organem) albo umowy alimentacyjnej. Ponadto poszkodowany powinien wykazać, że został narażony na niemożność zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb życiowych, takich jak wyżywienie, ochrona zdrowia czy kształcenie.
Przestępstwo niealimentacji ścigane jest na wniosek pokrzywdzonego, co oznacza, że rodzic, działając w imieniu małoletniego, może złożyć zawiadomienie o przestępstwie z art. 209 k.k do właściwej jednostki Policji lub właściwej wg miejsca zaistnienia przestępstwa Prokuratury Rejonowej. Bez takiego wniosku nie zostaną podjęte kroki zmierzające do ukarania sprawcy. Zawiadomienie do prokuratury o niealimentacji może złożyć pokrzywdzony lub jego prawny opiekun, a także organ pomocy społecznej lub inny organ, który podejmuje działania wobec dłużnika alimentacyjnego. Złożenie zawiadomienia wraz z wnioskiem o ściganie sprawcy nie podlega opłacie.
Jak odzyskać zaległe alimenty?
Nawet najsurowszy wyrok „za alimenty” nie jest równoznaczny z wyegzekwowaniem długu alimentacyjnego. Uznany winnym przestępstwa niealimentacji może nadal uchylać się od swojego obowiązku. Dlatego warto próbować samodzielnie dojść z nim do porozumienia albo skierować sprawę na drogę egzekucji komorniczej. Dług alimentacyjny do komornika można zgłosić, nie czekając nawet, aż upłyną 3 miesiące zwłoki lub zaległe alimenty osiągną równowartość 3 świadczeń okresowych.
Poszkodowany może też skorzystać z pomocy funduszu alimentacyjnego, który wypłaca świadczenia na rzecz uprawnionego, biorąc na siebie kwestię ich egzekucji od dłużnika. W taki sposób nie można jednak odzyskać zaległych alimentów. A jak wyegzekwować alimenty od niepracującego ojca? Gdy sytuacja materialna dłużnika uniemożliwia mu realizację obowiązku alimentacyjnego, można złożyć wniosek o obciążenie nim dziadków poszkodowanego.
Należy także pamiętać, kiedy nie należą się alimenty na dziecko. Rodzice zobowiązani są do świadczeń względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Może to oznaczać, że sąd nie przychyli się do ustalenia obowiązku alimentacyjnego, jeśli małoletni ma majątek, z którego dochody wystarczają na zaspokojenie jego potrzeb albo gdy dziecko ukończyło 18 lat i nie dokłada starań, aby uzyskać możliwość samodzielnego utrzymania się (np. studiuje, nie uzyskując pozytywnych wyników).
