Jak powszechnie wiadomo, testament to dokument, w którym wyrażona jest ostatnia wola zmarłego. Kojarzona jest ona przede wszystkim z rozporządzeniem masą spadkową, czyli majątkiem, który zostawia po sobie spadkodawca. Zapisy, jakie mogą pojawić się w testamencie, mogą jednak dotyczyć także innej kwestii. W akcie ostatniej woli można umieścić także polecenie testamentowe. Cechy tego rozporządzenia spadkowego określają art. 982-985 Kodeksu cywilnego.
Co to jest polecenie testamentowe?
Spadkodawca może wezwać spadkobiercę lub zapisobiercę do podjęcia określonego działania (lub jego zaniechania), nie czyniąc przy tym nikogo wierzycielem, tj. nie kreując stosunku obligacyjnego, w której jeden z podmiotów ma zobowiązanie majątkowe wobec drugiego. Tego rodzaju zapis w testamencie to właśnie polecenie testamentowe. W praktyce jest to najczęściej wyrażenie woli dotyczącej potrzeb rodzinnych czy społecznych spadkodawcy.
Czym polecenie testamentowe różni się od zapisu testamentowego?
Polecenie testamentowe bywa mylone z zapisem testamentowym. Ten drugi zawsze jest rozporządzeniem majątkowym spadkodawcy, które – w odróżnieniu od polecenia – tworzy stosunek zobowiązaniowy. Zapisobierca ma obowiązek spełnienia określonego świadczenia majątkowego wobec wskazanego w testamencie podmiotu np. osoby czy instytucji. Polecenie nie musi mieć wartości majątkowej, a nawet jeśli dotyczy majątku, nie jest formalnym zobowiązaniem.
Kogo dotyczy polecenie testamentowe?
Zawarte polecenie w testamencie może dotyczyć tylko spadkobierców i zapisobierców. Na mocy ostatniej woli spadkodawcy zostają oni zobowiązani do podjęcia lub zaniechania wskazanych działań niejako w zamian za to, że otrzymują określone przysporzenie majątkowe. Jeśli zdecydują się odrzucić spadek po zmarłym, nałożone na nich polecenie testamentowe przestanie obowiązywać.
Czego może dotyczyć polecenie w testamencie?
Jak już zostało wspomniane, polecenie testamentowe może mieć charakter majątkowy lub niemajątkowy. Co więcej, może to być zobowiązanie jednorazowe lub ciągłe. Zazwyczaj polecenie w testamencie dotyczy wartości istotnych dla spadkodawcy. Jest wezwaniem do odpowiedniego uczczenia jego pamięci czy kontynuacji rodzinnych tradycji. Niejednokrotnie też polecenie testamentowe bywa wyrazem woli dotyczącej losu osoby samego spadkobiercy.
Aby lepiej zrozumieć, czym jest polecenie testamentowe, warto przyjrzeć się jego przykładom. Spadkodawca może wezwać spadkobiercę/zapisobiercę do:
- zorganizowania swojej ceremonii pogrzebowej zgodnie z określonymi wytycznymi,
- objęcia opieki nad bliską sobie osobą albo swoim pupilem,
- kontynuowania swojej pasji, np. dalszego poszerzania kolekcji obrazów,
- podjęcia nauki na wyższej uczelni,
- przekazania darowizny na rzecz danej osoby lub instytucji.
Co stanowi o ważności polecenia testamentowego?
Aby polecenie testamentowe nabrało mocy prawnej, musi zostać wyrażone w ważnym testamencie. Jego zakres powinien być możliwie najbardziej precyzyjnie określony. O ważności polecenia testamentowego stanowi też jego zgodność z obowiązującym prawem i zasadami współżycia społecznego – zostanie uznane za nieważne, jeśli wolą spadkodawcy jest np. by spadkobierca popełnił przestępstwo. I wreszcie, polecenie w testamencie musi być możliwe do wykonania – nie może np. wykraczać poza zakres możliwości finansowych spadkobiercy.
Nieważność polecenia testamentowego nie podważa ważności całego aktu ostatniej woli. Nie wpływa też na realizację zapisów dotyczących spadkobiercy, którego dotyczy określone zobowiązanie. Wyjątkiem jest sytuacja, w przypadku której wadliwe polecenie testamentowe było warunkiem spisania testamentu.
Kiedy należy przystąpić do realizacji polecenia testamentowego?
Polecenie testamentowe może zostać wykonane najwcześniej z chwilą ogłoszenia ostatniej woli zmarłego. Przepisy prawa nie określają jednak dokładnego terminu jego realizacji. Jeśli jednak spadkodawca będzie zwlekał z podjęciem swojego zobowiązania, może spodziewać się nacisku ze strony podmiotów upoważnionych do tego na mocy art. 985 Kodeksu cywilnego.
Kto może dochodzić realizacji polecenia testamentowego?
Treść polecenia w testamencie nie ustanawia relacji wierzyciel-dłużnik. Jednak – o ile nie ma ono na celu wyłącznie korzyści podmiotu obciążonego poleceniem – można domagać się jego wykonania, a nawet dochodzić go na drodze sądowej. Prawo takie nie przysługuje wprawdzie beneficjentom polecenia testamentowego, ale jego wypełnienia mogą zażądać pozostali spadkobiercy lub wykonawca testamentu. Jeśli polecenie testamentowe dotyczy interesu społecznego, jego realizacji może domagać się również właściwy organ administracji państwowej.
Co się stanie, jeśli polecenie testamentowe nie zostanie wykonane?
Polecenie testamentowe musi zostać zrealizowane na mocy wyroku sądowego. Jeśli jednak sprawa nie trafi na wokandę, a zobowiązany z jakichś przyczyn nie chce wykonać ostatniej woli zmarłego, nie można go do tego legalnie zmusić. Niewykonanie zawartego w testamencie polecenia nie skutkuje automatycznym powstaniem odpowiedzialności prawnej (np. odszkodowawczej) i nie pociąga za sobą żadnych sankcji wobec podmiotu, która został nim obciążony.
