Ugoda służy polubownemu zakończeniu sporu w zakresie istniejącego pomiędzy stronami stosunku prawnego. Zawrzeć ją można na każdym etapie postępowania sądowego, a nawet bez wytaczania powództwa. Zatwierdzona przez sąd ma podobne skutki jak prawomocny wyrok.
Czym jest ugoda pomiędzy stronami?
Definicja ugody została wyrażona w art. 917 Kodeksu Cywilnego. Poprzez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego. Celem takiego postępowania jest:
- uchylenie niepewności co do roszczeń wynikających z tego stosunku,
- zapewnienie wykonania wyżej wymienionych roszczeń,
- uchylenie powstałego sporu lub uniknięcie tego, który może dopiero powstać.
Istotą ugody jest zatem wypracowany przez strony kompromis, który ma służyć zabezpieczeniu ich interesów i odbudowaniu wzajemnego zaufania. Szczególnym przypadkiem takiego porozumienia jest ugoda, którą strony zawierają przed sądem, a co najmniej kierują do zatwierdzenia przez sąd.
Czym różni się ugoda sądowa od pozasądowej?
Ugoda pozasądowa to zawarte w dowolnej formie (w tym – ustnej) porozumienie regulujące stosunek prawny między stronami w spornych przypadkach. Często okazuje się prostym (bez dodatkowych kosztów, formalności) i skutecznym rozwiązaniem sporu, ale nie stanowi tytułu egzekucyjnego. Może jedynie stać się podstawą do wniesienia pozwu i dalszego dochodzenia swoich praw na drodze sądowej.
Ugoda sądowa nie ma charakteru wyroku ani innego orzeczenia sądowego, ale ma moc wyroku i w praktyce jest tak samo wiążąca. Można nadać jej klauzulę wykonalności i na jej podstawie zainicjować postępowanie egzekucyjne, jeśli jedna ze stron nie wywiąże się ze swoich zobowiązań.
Jakie warunki musi spełnić ugoda sądowa?
Ugodę sądową można zawrzeć wyłącznie w przypadku stosunków prawnych, które pozostają do swobodnej dyspozycji stron – nie wymagają uregulowania orzeczeniem sądu. Postępowanie pojednawcze dopuszcza się w sprawach cywilnych odnoszących się do takich kwestii, jak wierzytelności, odszkodowania czy dział spadku. Ugoda sądowa nie może dotyczyć np. rozwiązania małżeństwa ani spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych.
Ugoda sądowa musi zostać uznana za dopuszczalną – sąd może nie zatwierdzić jej, jeśli np. jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. Niezwykle istotne jest, by treść ugody sądowej w sposób niebudzący wątpliwości, a zarazem ostateczny, określała roszczenia i obowiązki stron. Niedopuszczalne jest późniejsze wnioskowanie o jej korektę czy uzupełnienie.
W jaki sposób zawrzeć ugodę sądową?
Ugodę sądową można zawrzeć, nie wytaczając powództwa (np. przed mediatorem). Wówczas jednak niezbędne jest zatwierdzenie ugody pozasądowej przez sąd – w przeciwnym razie nie zyska klauzuli wykonalności. Innym sposobem na zawarcie ugody jest zawezwanie do próby ugodowej, czyli wniesienie do sądu przez jedną ze stron sporu pisma procesowego, które ma na celu zainicjowanie postępowania pojednawczego. Odbywa się ono przed sądem, ale również nie jest jednoznaczne z wytoczeniem powództwa. Wiąże się z mniejszą liczbą formalności (nie wymaga postępowania dowodowego) i niższymi kosztami niż proces sądowy.
Ugoda sądowa może też stać się alternatywą dla rozstrzygnięcia w postaci wyroku już w trakcie postępowania procesowego. Sąd ma wręcz obowiązek – na mocy art. 223. § 1. Kodeksu postępowania cywilnego – zaproponować stronom ugodowe rozstrzygnięcie sporu. Najczęściej następuje to podczas pierwszej rozprawy. Jeśli strony gotowe są zawrzeć porozumienie, sąd umożliwia im podjęcie negocjacji zmierzających do sformułowania warunków ugody. Nie ujawnia przy tym własnych poglądów dotyczących sprawy i nie może wywierać na strony żadnego nacisku. Wypracowana ugoda jest częścią protokołu z posiedzenia pojednawczego.
Kiedy uprawomocnia się ugoda sądowa?
Porozumienie zatwierdzone przez sąd czyni dalsze postępowanie procesowe bezzasadnym. Dlatego zawarcie ugody skutkuje umorzeniem sprawy. Uprawomocnienie postanowienia sądu o umorzeniu następuje zwykle w ciągu tygodnia od jego wydania. Jest równoznaczne z uprawomocnieniem się ugody sądowej.
Co istotne, o ile wycofanie się z ugody pozasądowej nie ma bezpośrednich skutków prawnych, skutki niewykonania ugody sądowej są takie same jak w przypadku uchylania się od wypełnienia prawomocnego wyroku. Nie można też wszcząć ponownego procesu dotyczącego uregulowanych nią kwestii ani nawet wnioskować o jej uzupełnienie. Można co najwyżej wnieść do sądu nowy pozew o stwierdzenie nieważności ugody ze względu na jej błędy formalne, niezgodność z prawem czy też z uwagi na pozostawianie w istotnym błędzie w momencie jej zawierania.
Ile kosztuje ugoda sądowa?
Koszty sądowe w sprawach cywilnych zależą od wielu czynników, m.in. charakteru sprawy, wartości przedmiotu sporu. Nie można więc wskazać konkretnej sumy, jaką należy uiścić w związku z zawarciem ugody sądowej. Co więcej, jej koszt zależy od tego, na jakim etapie sprawy dojdzie do porozumienia. Jeśli nastąpi to przed rozpoczęciem rozprawy przed sądem pierwszej instancji, strona, która wszczęła postępowanie, otrzyma z urzędu zwrot całej uiszczonej opłaty. Jeśli zaś ugoda sądowa zostanie zawarta po rozpoczęciu rozprawy, opłata sądowa zostanie zwrócona w połowie. Jeśli chodzi o pozostałe koszty, każda ze stron poniesie własne (nikt nie zostanie obciążony zwrotem na rzecz strony przeciwnej).
Jakie są korzyści z ugody sądowej?
Rozstrzygnięcie sporu poprzez zawarcie ugody sądowej ma szereg zalet, do których należą:
- szybsze rozwiązanie sprawy niż w postępowaniu sądowym, które często trwa wiele lat,
- stosunkowo niewielka ilość formalności,
- zniesienie lub znaczne zmniejszenie kosztów sądowych.
Warto też zauważyć, że zwykle łatwiej podjąć dobrowolnie przyjęte zobowiązanie niż poddać się narzuconemu odgórnie wyrokowi.