Darowizna to rodzaj umowy nazwanej uregulowanej w art. 888-902 Kodeksu cywilnego. Umożliwia ona dokonywanie przysporzeń majątkowych bez ekwiwalentu – darczyńca zobowiązuje się do świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku, nie oczekując zapłaty. Ten rodzaj umowy często bywa źródłem sporów, zwłaszcza po śmierci obdarowanego. Dziedziczenie darowizny podlega bowiem prawu spadkowemu, co sprawia, że skutki umowy nie zawsze są zgodne z intencjami żyjącego darczyńcy.
Skutki umowy darowizny
Przedmiotem darowizny jest majątek (ruchomy lub nieruchomość), który – o ile darczyńca nie postanowi inaczej – staje się elementem majątku osobistego osoby obdarowanej (nabywa ona wyłączne prawo do dysponowania daną rzeczą). Umowa darowizny jest wiążąca tak samo, jak umowa sprzedaży. Darczyńca może ją jednak odwołać w dwóch przypadkach:
- jeżeli nie została jeszcze wykonana, a jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania (…) albo ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych (art. 896 k.c.),
- jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności (art. 896. § 1 k.c.), przy czym darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego (art. 899. § 3 k.c.).
Jeśli nie zachodzą powyższe sytuacje, darczyńca nie może rościć sobie żadnych praw do danego przedmiotu po wejściu w życie umowy darowizny.
Darowizna a dziedziczenie testamentowe
Zawarcie umowy darowizny przed śmiercią z różnych względów bywa – alternatywnym do zapisu testamentowego – sposobem przekazania majątku bliskim. Przykładowo, rozporządzenie przedmiotem darowizny po śmierci rodzica może okazać się łatwiejsze niż w przypadku zapisu testamentowego. Darowizna ma bowiem skutek natychmiastowy, podczas gdy sprawa spadkowa może – z różnych względów – potrwać wiele lat. Co jednak dzieje się, gdy umiera nie darczyńca, lecz osoba obdarowana? Czy darowizna wraca do darczyńcy po śmierci obdarowanego? A jeśli nie, kto nabywa prawa do własności?
Dziedziczenie darowizny po śmierci obdarowanego
Dziedziczenie darowizny zostało uregulowane w Polsce prawem spadkowym, co oznacza, że przedmiot darowizny wchodzi w skład masy spadkowej i podlega dziedziczeniu na zasadach określonych w art. 922-940 Kodeksu cywilnego. Istnieje zatem jedna odpowiedź na pytanie, kto dziedziczy darowiznę po śmierci obdarowanego – jego ustawowi spadkobiercy lub osoby wskazane w testamencie.
Niejednokrotnie zdarza się, że obdarowany umiera za życia darczyńcy, a przedmiot darowizny trafia w posiadanie spadkobierców tego pierwszego. O ile sam obdarowany ma moralny obowiązek wdzięczności wobec darczyńcy, a nie wypełnienie go może stać się podstawą odwołania darowizny, obowiązku tego nie mają już spadkobiercy. Oznacza to, że jeśli np. dziadkowie przekażą w darowiźnie nieruchomość dorosłemu wnukowi, który umrze przed nimi, dziedziczenie tej darowizny po mężu nie obliguje wdowy do opieki nad darczyńcami ani innych świadczeń na ich rzecz.
Jak widać, kwestia „darowizna a śmierć obdarowanego” może nastręczyć sporo problemów, których rozwiązania nie regulują przepisy dotyczące umowy darowizny. Poszkodowani darczyńcy mogą jednak dochodzić swoich praw na podstawie innych zapisów Kodeksu cywilnego. W tym celu warto zwrócić się przede wszystkim do adwokata prowadzącego sprawy z zakresu prawa spadkowego.
